الف - آيا تمديد توافق هسته ای به نفع ايران است؟

این روزها اکثر رسانه های بین المللی از احتمال تمدید مذاکرات سخن می گویند. حال سوال این است در صورتي كه ايران نتواند به توافق جامع با غرب دست پيدا كند، آيا تمديد توافق ژنو، مي‌تواند يك گزينه مطلوب باشد؟ به نظر مي‌رسد تمديد توافق ژنو در شرايطي كه هيچ پيشرفتي حاصل نشده، نه تنها به نفع دولت نيست، بلكه به غرب يك امتياز زماني مهم را واگذار خواهد كرد. امتيازي كه اجازه مي‌دهد تحريم‌ها همچنان پابرجا بماند، برنامه صلح آمیز هسته ای ایران دوباره محدودتر شود تا دوباره در اين فرجه زماني، ايران مجبور به قبول زياده‌خواهي‌ها و رفتار کج دار و مریز آمریکا بشود.

وين ٨ در حالي برگزار مي‌شود كه بسياري بر اين باور بودند كه مسقط مي‌توانست نقطه پايان جدال ميان ايران و غرب باشد، اما اين اتفاق نيفتاد تا باز كردن گره كار بار ديگر به ميز مذاكره در وين برگردد. آنهم در شرايطي كه تنها چند روز به پايان زمان توافق تمديد شده باقي مانده بود. در اين وضعيت سه گزينه زير پيش روي هر دو تيم مذاكره كننده قرار دارد:

۱. رسیدن به توافق نهایی و خاتمه دادن به مذاکرات دوازده ساله هسته ای
۲. تمدید مجدد زمان رسیدن به توافق نهایی و موکول کردن توافق به آینده
۳. شکست مذاکرات و بازگشت به پیش از توافق ژنو

از ميان سه گزينه فوق هيچ كدام را به طور قطع نمي‌توان به عنوان خروجي حتمي نشست وين بيان كرد، اما بررسي هر سه وضعيت و شرايطي كه در آن قرار مي‌گيريم، نشان مي‌دهد كه كدام گزينه مي‌تواند بهترين راه‌حل و تصميم باشد.

براي رسيدن به گزينه اول، (توافق نهايي) لازم است تا غرب و به خصوص آمريكا دست از «زياده‌خواهي» بردارد و همانطور كه حسن روحاني دو هفته قبل در پايان نشست هيات دولت گفت، مسائل داخلي را دستمايه‌‌اي براي زياده‌خواهي در مذاكرات نكند.

به طور كلي ايران آنچه لازم بود، به انجام رسانده است. شفاف‌سازي درباره برنامه اتمي ايران تا حد امكان پيش‌برده شده است. تنها يك بخش از آن باقي است. بخشي كه آمانو نيز روز گذشته به آن اشاره كرد، اما همانطور كه يكي از ديپلمات‌هاي نزديك به تيم مذاكره كننده ايران به بي‌بي‌سي گفته، ايران همكاري نهايي با آژانس را به بعد از توافق موكول كرده است. به بيان ساده‌تر اين آخرين برگ ايران در مقابل غرب است. كه اگر به آن عمل كند تمام خواسته‌هاي غرب را به اجرا گذاشته و هيچ امتيازي براي روز مبادا (روزي كه به توافق نرسند) در اختيار نخواهد داشت.

در صورتي كه ايران و غرب نتوانند به توافق نهايي دست پيدا كنند، مجبورند يكي از دو گزينه بعدي را انتخاب كنند. تمديد توافق ژنو يا بازگشت به پيش از توافق.

در اين وضعيت به نظر مي‌رسد تمديد توافق ژنو بيش از آنكه به نفع ايران باشد، به نفع طرف مقابل است. امروز در شرايطي قرار داريم كه قيمت نفت به پايين‌ترين حد در سال‌هاي اخير رسيده است. ديگر مانند سه سال قبل اروپا از ايران نفت وارد نمي‌كند و هيچ نگراني نيز از بابت تامين انرژي در زمستان پيش رو، احساس نمي‌كند. پس در اين شرايط، چه دليلي دارد كه ايران را در همين شرايط نگه ندارد؟

واقع‌بيني حكم مي‌كند كه به تحليل‌هاي خوش بینانه كه آمريكا حتما در پی رسیدن به توافق با ایران است چندان توجهي نكنيم. البته آمريكا مي‌تواند با كمك ايران و با هزينه كمتري، آرامش و ثبات را به منطقه باز گرداند. باتوجه به اين واقعيت بايد بدانيم كه ماندن ايران در همين وضعيت نه براي آمريكا ضرري دارد و نه براي غرب. اما با اين حال آيا اين وضعيت براي دولت هم وضع يكساني دارد؟ به طور حتم خير. خصوصا براي دولت روحاني كه با شعار تعامل با دنيا بر سر كار آمد و معتقد بود مي‌تواند گره مساله هسته‌‌اي را به روش خود باز كند.

چه بايد كرد؟
در صورتي كه ظرف مهلت سه روزه باقي مانده، ايران و غرب نتوانند به توافق جامع برسند، مذاكره كننده‌گان ايران مي‌تواند به گزينه عدم تمديد توافق ژنو، به طور جدي فكر كند. چرا كه عدم توافق جامع به معناي اين است كه هيچ گره‌اي باز نشده و همچنان اختلاف بر سر موضوعات اساسي(علی الخصوص رفع تحریم ها و کم و کیف غنی سازی) باقي است. مدت زمان ١٠ ماهه بعد از توافق ژنو هم نتوانسته ديدگاه‌ها را به يكديگر نزديك كند.

تنها دستاورد توافق ژنو براي ايران آزادسازي بخشي از دارايي‌هاي ايران بود و البته عدم وضع تحريم‌هاي جديد که مورد آخر نیز با سیاست های اوباما در وضع تحریم ها پی در پی دچار تفاسیر و اما و اگرهای فراوان شد.

متاسفانه يكي از اشكالات اساسي تيم مذاكره‌كننده موكول كردن چانه‌زني براي رفع تحريم‌ها به زمان‌ پاياني بود. درحالي كه اگر اين كار از روزهاي اول صورت مي‌گرفت طرف مقابل در شرايط دفاعي قرار مي‌گرفت و امكان زياده‌خواهي از آنها سلب مي شد. معتقديم كه چانه‌زني براي رفع تحريم‌ها به طور يكجا مي‌توانست از روز اول صورت گيرد و اينطور نباشد كه در ماه‌هاي آخر تازه بحث «تعليق» به جاي «لغو» تحريم‌ها مطرح شود.

با اين همه‎، تمديد توافق‌نامه ژنو، پيام روشني براي غرب دارد. اين درحالي است كه شعار دولت و مردم بر اين پايه استوار بود كه ما تمام تلاش خود را براي شفاف‌سازي انجام خواهيم داد و در صورت نرسيدن به توافق، جهان با اين حقيقت روبه‌رو مي‌شود كه طرف غربي با بهانه‌جويي،‎ به دنبال مقابله با ايران است. تمديد شدن توافق بدون باز شدن گره‌ها، در واقع ايران را در موقعيت ضعیف‌تري قرار خواهد داد. وقت آن است كه ايران به طور جدي به گزينه عدم تمديد توافق و يافتن راه‌حل‌هاي جديد فكر كند یا اینکه حداقل تفکیکی در سیاست های اعمالی و اعلامی خود داشته باشد.