الف - آقایان! اقلا از دردسرهای شاه و علم در مدیریت کنسرسیوم عبرت بگیرند

آقایان! اقلا از دردسرهای شاه و علم در مدیریت کنسرسیوم عبرت بگیرند

فرزند نابالغم از کتابخانه ی محله کتاب خاطرات اسدالله علم با شاه را به امانت گرفته بود از آنجا که می دانستم علم در بیان خاطرات روزنوشت خود با شاه در طرح مسایل غیر اخلاقی بی پروا بوده است لذا نگرانی عمومی والدین از" بلوغ زودرس فرزندان" مرا بر آن داشت که پیشنهاد بدهم اجازه دهد کتاب را بررسی کنم متوجه شدم که فرزندم در مرحله ی انتخاب کتاب، بخشهایی از کتاب را خوانده است چون سوال کرد : باباجان کنسرسیوم کیست؟ و چرا برای افزایش تولید نفت، شاه باید رضایت خارجیها را جلب می کرده است؟

اطلاعاتی که از تاریخ نفت داشتم فراتر از آن بود که مرا برای پاسخگویی به یک فرزند نابالغ به دردسر بیاندازد ولی این سوال موجب شد کتابی که سالیان قبل تورق شده بود را از منظر سوال فرزندم بخوانم. جلد اول کتاب (که ابتدا در خارج از کشور هم چاپ شده است) سرشار از درس و عبرت مدیریت مشارکتی، تولید و توسعه ی نفت ایران در قالب کنسرسیوم نفتی (متشکل از شرکتهای آمریکایی، انگلیسی، فرانسوی و ...) است جایی که ایران تلاش می کند برای جبران کسری بودجه، تولید به گونه ای افزایش یابد تا سهم سالیانه ی ایران حدود 100 میلیون دلار زیاد شود( دقت شود که این مبلغ به اندازه ی 12 ساعته تولید نفت کشوردر شرایط کنونی است) رهبران کنسرسیوم به بهانه ی به مخاطره افتادن تولید نفت در سایر سرمایه گذاریهایشان از جمله آمریکا، لیبی و کشورهای عربی خاورمیانه و ... با این میزان ناچیز افزایش تولید مخالفت می کنند تا اینکه پس از تلاش ناکام مدیران ارشد نفت برای افزایش تولید، وزیر دارایی، وزیر خارجه و نخست وزیر، نهایتا شاه و علم وارد میدان می شوند تا بخش کوچکی از حاکمیتی که در قرارداد پیچ- امینی به کنسرسیوم سپرده شده بود ( به اندازه ی صد میلیون دلار در سال ) به ایران بازگردانده شود این بازی به صورت برد-برد طراحی شده بود چون با انعطاف پذیری کنسرسیوم، درامد کنسرسیوم هم افزایش می یافت.

شاه و علم، علاوه بر مذاکره با رهبر کنسرسیوم، مذاکراتی با نمایندگان شرکتهای عضو کنسرسیوم انجام می دهند و پس از عدم توفیق، دست به گریبان سفرا و وزرای خارجه ی کشورهای آمریکا، انگلیس، فرانسه و ... می شوند بی نتیجه بودن این اقدامات گسترده که دو سال این خاطرات را کاملا در سیطره ی خود در آورده، نهایتا کار را به مذاکره با نخست وزیر انگلیس و رییس جمهور آمریکا، نیکسون می کشد قابل ذکر نیست که نمایندگان سیا و ام آی 6 نیز قبلا در گیر شده بودند. چرا به نتیجه نمی رسند؟ خلاصه ی جواب کنسرسیوم تنها یک عبارت است: افزایش تولید نفت ایران با منافع جهانی کنسرسیوم سازگار نیست.

اگر چه این کشاکش چند ساله بی نتیجه می ماند و نهایتا پس از تصویب قانونی در سازمان ملل مبنی بر مالکیت دولتها بر منابع هرکشور، تشکیل اوپک و تغییرات جهانی قیمت نفت، به طور کلی، کنسرسیوم از دایره ی اکتشاف و توسعه و تولید، توسط دولت کنار گذاشته می شود حالا پس از 50 سال در دولت جمهوری اسلامی، وزیر محترم نفت و مدیران شرکت ملی نفت عزم کرده اند تا 50 درصد حاکمیت و مدیریت توسعه و تولید را در کمیته ی مدیریت مشترک به پیمانکار خارجی بسپارند نحوه ی تصمیم گیری این کمیته بدینگونه است که اگر کمیته مدیریت مشترک موافق نباشد افزایش و کاهش تولید محقق نخواهد شد و متاسفانه حق رای ایران و طرف خارجی هم حتی در موضوع افزایش یا کاهش تولید مساوی است .

بدبختانه اینکه کاهش اجباری تولید به دلایل غیر فنی( از جمله محدودیت پالایش، انتقال و صادرات نفت حتی تحریمهای خارجی و ...) منجر به پرداخت غرامت به طرف خارجی می شود. چرا از دردسرهای عبرت آموز شاه و اطرافیانش (علم و مجموعه ی دولت هویدا و شرکت نفت) و ناکامیهای آنها درس عبرت گرفته نمی شود؟ چقدر ساده ایم که فکر می کنیم این شرکتهای بزرگ که اشتراک منافع زیادی در دنیا دارند به راحتی به ما اجازه خواهند داد که سهم تولیدمان از میادین مشترک را افزایش دهیم.

جناب اقایان شمخانی/زنگنه!
همه می دانیم که دست شاه و اطرافیان برای پرداخت رشوه به مدیران کنسرسیوم، سفرا، وزرا و روسای خارجی و تامین شاهد و شراب آنان ( به روایت خاطرات خودنوشت خودشان) بسیار باز بوده و بی پروا هم عمل می کرده اند مزید بر آن چاشنی خریدها و امتیازات نظامی گسترده تا خدمات نظامی مثل اعزام هواپیما به جنگ ویتنام را در اختیار داشته و به کار برده اند اینهمه مزایا، دست مذاکراتی فوق العاده بالا و قوی را برای آنها فراهم می کرده اما پس از چند سال تلاش و پیگیری، در به دست آوردن کمی افزایش تولید موفق نمی شوند.

این فرمایش امیر المومنین (ع) در سفارش فرزندش به مطالعه ی تاریخ را به خاطر بیاوریم که می فرماید تاریخ با اندکی تغییر تکرار خواهد شد اکنون بیش از دو سال است که با خون دل خوردنهای زیاد، هنوز وزیر و اطرافیان معتقدند با مدیریت مشارکتی، حاکمیت ملی نقض نخواهد شد و هنوز میخ آهنین منتقدین دلسوز (و حتی سخن بحق مخالفین سیاسی ) در سنگ مدیریتی شرکت نفت فرو نرفته است در این شرایط جا دارد که شورای عالی امنیت ملی که مسوول تدوین چارچوبها و ملاحظات امنیتی برای این الگوی قراردادی شده از تیم مدیریتی وزارت نفت بخواهند که با نگاهی عبرت آموز به موضوع نفت در نیمه ی دوم از دهه ی چهل شمسی، موضوع "میزان تولید" را از شمول اختیارات کمیته ی مدیریت مشترک (کمیته ی JMC ) استثنا نمایند و حق افزایش و کاهش تولید را برای کارفرما نگه دارند.