روایت رخداد شهید محسن حججی با یک عکس آغاز شد؛ یک خیزش اجتماعی تمام‌عیار
بخش خبری الف، 12 شهریور 96
12 شهريور 1396 ساعت 13:59
روایت رخداد شهید محسن حججی با یک عکس آغاز شد؛ عکسی که به سرعت به نماد و این شهید بزرگوار به یک پدیده منحصربه‌فرد جامعه ایرانی تبدیل شد. شهید محسن حججی از نیروهای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بود که برای مبارزه با گروه‌های تکفیری به سوریه، کارزار اصلی نبرد هجرت کرده و پس از درگیری به اسارت داعش درآمده بود؛ او در آن تصویر در عین اسارت در دست دشمنان و آگاهی از فرجام آن، اقتدار و عزتی تمام‌عیار داشت و از آن‌سو فرد تکفیری داعش چاقو به دست ولی پراز شقاوت و استرس بود.
کنش جمعی «مشترک» مردم در شبکه‌های اجتماعی در مواجهه با این تصویر - با وجود اینکه جامعه ایرانی با «تنوع» و «چندگانگی»، «تفاوت» و حتی «منازعه» در سبک‌های زندگی مواجه است- حامل پیامی جدی از لایه‌های درونی این جامعه است. عکسی که نماد یک خیزش اجتماعی تمام‌عیار و حرکتی نوگرایانه برای نمایش جامعه آرمانی اسلامی- ایرانی شد. دامنه واکنش نسبت به شهادت شهید محسن حججی در کالبد جامعه ایرانی به نحوی بود که می‌توان آن را در زمره پدیده‌های منحصربه‌فرد جامعه‌شناختی توصیف کرد، زیرا یکی از مهم‌ترین بسترهای سنجش رخدادها، گفتارها و نوشتارها در منازعات و مناسبات بین افراد جامعه، درک صحیح از اجتماع شبکه‌ای یا شبکه روابط غیررسمی و به دور از قدرت حاکم است. از منظر جامعه‌شناسی، پدیده‌ها و رخدادهای خاص اجتماعی اصیل در بدو شکل‌گیری ماهیت «دستوری» و «هدایتگری» ندارند و «تصادفی» نیز شکل نمی‌گیرند؛ شناخت پدیده واکنش ایرانیان به تصویر شهید محسن حججی و سپس انتقال آن در روزهای آتی در مراسم تشییع پیکر ایشان نیازمند بررسی دقیق همه‌جانبه است که در این یادداشت تنها به بخشی از آن اشاره خواهد شد.
فرامتن چنین رخدادی به تحولات پیشین بر می‌گردد؛ ایرانیان چند روز قبل از این رخداد شاهد تصویر سلفی نمایندگان مجلس شورای اسلامی با خانم موگرینی بودند؛ این تصویر نمایانگر رسوخ تفکر غرب‌باور- به شکل کاریکاتوری آن - در میان کارگزاران سیاسی کشور بود؛ که این بار در نفیر عریان و عیان ولی کودکانه بازنمایی شده بود؛ پس‌از این رخداد افکار عمومی در برابر این «وبازدگی» به تعبیر جلال آل‌احمد با هشتگ انتقادی # سلفی_حقارت بر رفتار نمایندگان تاختند. ایرانیان این رخداد را خدشه به «عزت ملی» تلقی کردند و پس از انتشار تصویر شهید حججی، صلابت ایشان در اوج اسارت را نماد «عزت ملی» دانستند و در ذهن مخاطبان ایرانی «سلفی عزت» در مقابل «سلفی حقارت» بازنمایی شد. از سوی دیگر یکی از زاویه‌های‌دید نسبت به این رخداد؛ این‌همانی آن با مهم‌ترین حادثه شیعی در پیکره هویت ایرانی بود؛ صلابت نگاه اسیر ایرانی و نحوه خاص شهادت و تصویر آخرالزمانی در سرزمین شام به‌مثابه تکرار حادثه کربلا و وضعیت اسیران آن در برابر لشکر یزید بود که در مفهوم والای «شهادت» تجلی پیدا می‌کرد.
شهید و شهادت با مفاهیم خاص اسلامی برای جامعه ایرانی «سرمایه نمادین» پایدار محسوب می‌شوند که در شکل‌گیری حرکت‌های اجتماعی مردم موتور محرکه بوده و می‌توان آن را با اغماض‌های محتوایی تعبیر به سرمایه نمادین فرهنگی کرد؛ از منظر بوردیو سرمایه فرهنگی شامل آن دسته می‌شود که برای مردم به‌عنوان نماد محسوب می‌شود و مردم برای دارنده آن احترام و منزلت خاصی قائل می‌شوند. سرمایه فرهنگی نمادین چیزی است که فرد با داشتن آن در چشم مردم مورد ستایش و احترام است... درکل باید گفت که سرمایه نمادین فرهنگی گونه‌ای از سرمایه فرهنگی محسوب می‌شود که به‌عنوان نماد و سمبل و پرستیژ استفاده می‌شود و دارنده آن از جانب مردم یا گروهی خاص مورد احترام قرار می‌گیرد. که با وجود همه حملات به این مفهوم همچنان بار معنایی خود را حفظ کرده است.
از سوی دیگر به روایت پاتنام سرمایه اجتماعی به منزله اعتماد، هنجارها و شبکه‌هایی است که همکاری و مشارکت را برای منافع متقابل تسهیل می‌کند و سرمایه اجتماعی در فضای شبکه را دارای سه مولفه ویژگی‌های ساختی با شاخص سنجش اندازه شبکه و ترکیب شبکه و ویژگی‌های تعاملی با سنجش فراوانی تماس و صمیمیت و ویژگی‌های کارکردی آن دانست که منجر به حمایت اجتماعی می‌شود. در مورد موضوع شهید حججی در فضای مجازی همه شاخص‌های تحقق سرمایه اجتماعی در بالاترین حد رخ داد و ما شاهد تقویت «سرمایه اجتماعی ملی» از طریق رخداد «شهادت» ایشان هستیم به نحوی که وبگاه آمریکایی المانیتور عکس شهید حججی ایرانی‌ها را منتشر کرده است و در همین راستا نوشته است: «با دست به دست شدن تصاویر اسارت و بدن بی‌سر محسن حججی، مقامات ایرانی و کاربران شبکه‌های اجتماعی فورا همدردی و تسلیت خودشان را به والدین و همسر حججی ابراز کردند و قول به پاکسازی منطقه از داعش دادند.»
ارتقای سرمایه اجتماعی و همبستگی ملی ایران اسلامی با سرمایه نمادین فرهنگی شهادت میراث پایدار محسوب می‌شود؛ به نحوی که دو سال قبل در واکنش‌های فضای مجازی و تشییع‌پیکر مطهر 175 شهید غواص یادگار دفاع مقدس شاهد آن بودیم و حالا بازتولید آن را باید در اقبال مردمی و همچنین مراسم چند روز آینده تشییع‌پیکر شهید هفتادی یادگار دفاع از حرم شریف حضرت زینب (س) مشاهده کنیم. مسلما خیزش مشترک ایرانیان در فضای شبکه‌های اجتماعی، در هنگام تشییع پیکر این شهید بزرگوار به خروش اجتماعی در ساحت عمومی بدل خواهد شد و فرازهایی از یک جنبش اجتماعی با سویه‌های بازگشت به خویشتن را دربرخواهد داشت.
با این شرایط حاکم در جامعه ایرانی شهادت شهید محسن حججی را نباید به مثابه یک «حیرت اجتماعی» تلقی کرد بلکه آن را باید فرصت بازشناسی جدید برای ترسیم سیاستگذاری مناسب فرهنگی با شناخت دقیق فصل مشترک‌ها در جامعه متکثر ایرانی دانست.
منبع: فرهیختگان
کد مطلب: 508001
آدرس مطلب: http://alef.ir/vdcbgwbs8rhbggp.uiur.html?508001