وزیر ورزش اخیرا در جمع خبرنگاران اعلام کرد :" جمع کل مدال های ایران در المپیک ۶۰ مدال است که اگر میانگین این عدد را در نظر بگیرید، ۴ مدال برای هر دوره می شود و این واقعیتی است که باید آن را بپذیریم....در شرایط خوش بینانه ممکن است تعداد مدال های ورزشکاران ایران بیش از ۴ مدال شود و در حالت بدبینانه کمتر از چهار مدال بگیریم، به هر حال جایگاه ورزش ایران در دنیا همین است "

آیا محاسبه تعداد مدال ها بر مبنای میانگین تاریخی، موجه است؟ آیا امکان رشد مداوم ورزشی برای کشور ها وجود ندارد؟ به نظر می رسد اظهار نظر ایشان برای پایین نگاه داشتن سطح توقعات و کاستن از شدت انتقادات است. مدیران ورزشی کشور معمولا فارغ از نتایج و به دلیل ماهیت رقابتی مسابقات ورزشی ، در مقابل حجم زیادی از انتقادات و توقعات (بعضا غیر منطقی) قرار می گیرند، و بنابراین قابل توجیه است که به عنوان یک استراتژی رسانه ای سطح توقعات را پایین نگاه دارند. با این حال امیدوارم که ایشان به عنوان متولی مدیریت ورزشی کشور این روششان را خیلی جدی نگرفته باشند و بجای پذیرش واقعیت تاریخی گذشته، به فکر شکل دادن واقعیات آینده بوده باشند. همانطور که در شکل ۱. می بینید میزان مدال های کشور ها ثابت نیست و بسته به شرایط اقتصادی و مدیریت ورزشی تغییر می کند. در شکل ۱ میزان مدال ها ی کشور های ایران، مکزیک، چین و بریتانیا تقسیم بر میانگین تاریخی آن ها آورده شده است.


شکل ۱. تعداد مدال های کشورهای نمونه تقسیم بر میانگین تاریخی، رشد نسبی را برای این کشورها نشان می دهد.


همانطور که کشور چین به تبع رشد اقتصادی رشد ورزشی داشته است، کشور بریتانیا هم به دلیل سرمایه گذاری در ورزش قهرمانی برای المپیک لندن، در چند دوره اخیر رشد قابل ملاحظه ی داشته است. پیشرفت ورزش قهرمانی در مورد تمام کشورها صادق نیست، و کشورهایی مثل روسیه و آلمان به دلیل تغییر ساختار حکومتی از لحاظ میزان مدال المپیک در یک دوره سی ساله اخیر کاهش داشته اند. تعداد مدال های المپیکی ایران در سی سال اخیر به استثنا ۲ دوره مطلقا صعودی بوده است و انتظار معقول هم بر همین است. ایران یک کشور در حال توسعه است و توان ورزشی کشور در دوره های اخیر قابل مقایسه با میانگین تاریخی نیست. آینده ورزش قهرمانی کشور روشن است و با سرمایه گذاری درست و هوشمندانه می توان از استعداد های ورزشی کشور به خوبی بهره برداری کرد.

چگونه میتوان زمینه های استعداد ورزشی کشور را ارزیابی کرد؟
پیشفرض اصلی مقاله این است که نتایج ورزش قهرمانی تابع بافت ژنتیکی جمعیت و شرایط اقتصادی است. به طور دقیقتر بافت ژنتیکی مشخص کننده زمینه استعداد است و شرایط اقتصادی هم مشخص کننده میزان موفقیت در آن زمینه ها است. همانطور که مثلا کشور های شرق آفریقا در دو و کشور های آمریکا و استرالیا در شنا و کشور های اروپای شرقی در ژیمناستیک مستعد هستند، باید زمینه های مورد استعداد جمعیت ایران را هم پیدا کرد. کاملا محتمل است که به غیر از وزنه برداری و کشتی ورزش دیگری وجود داشته باشد که زمینه استعداد آن در ایران وجود داشته باشد اما به دلیل کمبود زیر ساخت ها یا عدم اقبال عمومی مورد بهره برداری قرار نگرفته باشد. برای یافتن این زمینه های استعدادی میتوان به کشور هایی با بافت ژنتیکی مشابه ایران مراجعه کرد.

اگر به نقشه ژنتیکی جهان در شکل۲ نگاه کنیم، میتوان کشورهای ترکیه و حوزه قفقاز (جمهوری آذربایجان، ارمنستان، گرجستان) را بسیار شبیه به بافت ژنتیکی جمیعت ایران دانست. کشور های عربی و شمال آفریقا، هندوستان، روسیه و ایتالیا هم از لحاظ شباهت بافت ژنتیکی به ایران در رده های بعد قرار دارند.




در جدول ۱ میزان کل مدال های المپیکی در رشته های ورزشی منتخب را توسط کشورهای حوزه قفقاز، ترکیه، روسیه، ایتالیا، هندوستان و مصر در کنار ایران نشان می دهد. کشور های حوزه قفقاز به دلیل شباهت عملکرد المپیکی و به فرض نزدیکی ژنتیکی در یک گروه تحت عنوان "قفقاز" قرار داده شده اند. در این جدول صرفا رشته های ورزشی که بیش از ۳۰ مدال در آن ها در المپیک اخیر توزیع شد آورده شده است. نکته جالب شباهت استعداد ورزشی کشور های قفقاز و ایران و ترکیه است. در تمام این کشور ها وزنه برداری و کشتی بیشترین مدال آوری را دارند. همین نکته موید پیشفرض اول است که زمینه استعداد ورزشی کشورها با بافت ژنتیکی پیوند دارد. شکل۳ ارتباط خطی تعداد مدال های تاریخی را بر حسب سرانه تولید نا خالص داخلی نشان می دهد. افزایش سرانه تولید ناخالص داخلی به معنی افزایش بودجه ورزشی، و بهبود وضعیت رفاهی است که می تواند مستقیما بر امکان استعداد یابی و تربیت ورزشکاران تاثیر بگذارد.







راه افزایش مدال های المپیک چیست؟
برای ساده تر کردن مساله، میزان مدال های تاریخی را بر سرانه تولید نا خالص داخلی هر کشور (یا حوزه جغرافیایی) تقسیم کردم و سپس مدال های هر رشته را برای هر کشور بر اساس کل مدال های تاریخی نرمالیزه کردم. به این ترتیب اثر شرایط اقتصادی و تعداد کلی مدال ها از سیستم امتیازدهی حذف می شود و صرفا استعداد ورزشی هر کشور برای هر رشته ورزشی بدست میاید. حالا با توجه به شباهت ژنتیکی تمام این کشورها با ایران، در صورتی که برای هر رشته از مجموع این امتیازات میانگین بگیریم، امتیاز ورزشی کل بدست میاید. این امتیاز در جدول ۲ آمده است.

در میانگین وزنی تعداد نرمال مدال های ایران ضریب ۲، کشورهای قفقاز، ترکیه، مصر و ایتالیا هر کدام ضریب ۱ و هند و روسیه به دلیل دوری بافت ژنتیکی ضریب نیم دارند. در هر دو سیستم امتیاز دهی ساده و وزنی، کشتی و وزنه برداری بالاترین امتیاز را با اختلاف به دست آوردند. این مساله به نوعی تآیید میکند که ورزش کشتی و وزنه برداری بالاترین احتمال مدال آوری را برای کشور مان با توجه به بافت ژنتیکی جمعیت خواهند داشت.



آیا در آینده غیر از کشتی و وزنه برداری در ورزش دیگری مدال خواهیم گرفت؟
احتمالا بله. از جدول ۲ میتوان نتیجه گرفت که برای ایران غیر از کشتی و وزنه برداری در ورزش های دو و میدانی، بوکس، تیراندازی، شمشیر بازی، جودو و تکواندو امکان مدال آوری بیشتری نسبت به رشته های دیگر هست. در المپیک لندن اولین مدال دو و میدانی را احسان حدادی بدست آورد و در تکواندو هم از سال ۲۰۰۰ در هر دوره حداقل یک مدال داشتیم. امسال مجتبی عابدینی در شمشیر بازی تا نیمه نهایی بالا رفت و فقط با یک امتیاز اختلاف از رسیدن به فینال و اولین مدال شمشیر بازی تاریخ ایران باز ماند. در تیراندازی هم الهه احمدی برای دومین المپیک پیاپی تا رتبه ششم بالا آمد. به نظر میرسد در آینده نه چندان دور شاهد مدال در این دو رشته شمشیر بازی و تیر اندازی خواهیم بود. در صورت محیا بودن شرایط فنی، توصیه بر این است که سرمایه گذاری برای رشته های ورزشی که در صدر جدول ۲ قرار دارند اختصاص یابد.

این مقاله صرفا عوامل ژنتیکی و اقتصادی را برای این نتیجه گیری در نظر گرفته است. بنابراین ادعایی مبنی بر کامل بودن این سیستم امتیازدهی نیست و مسلما عوامل دیگری نیز در پیشرفت رشته های ورزشی دخیل هستند. برای مثال ایجاد زیرساختها و اقبال عمومی برای ورزش شمشیر بازی در ایران راه درازی دارد. در ورزش دو و میدانی هم رقابت جهانی در بسیاری از زیر رشته ها آنقدر شدید است که نمی توان به راحتی امید به مدال داشت با این وجود با توجه به مدالهای پارالمپیک و مدال های بازی های آسیایی ایران بنظر می رسد در رشته های پرتاب نیزه، پرتاب دیسک و پرتاب وزنه استعداد و زمینه کسب مدال المپیک در کشور وجود دارد.

پس لازم هست که شرایط فنی، امکانات ورزشی، شرایط فدراسیون ها، محیایی مربیان و شدت رقابت جهانی در هر رشته نیز در نظر گرفته شود تا نتیجه گیری کاملتری حاصل گردد. همچنین این مقاله بر محور ورزش قهرمانی متمرکز است لیکن بر اهل فن پوشیده نیست که پیشرفت در عرصه ورزش عمومی نیز بر ورزش قهرمانی تاثیر خواهد گذاشت. فرایند استعداد یابی برای ورزش قهرمانی می تواند با حداقل هزینه انجام یابد ولی نیاز به زیرساخت های عمومی و توجه به اهمیت آن ها نیز ضروری ست.

مراجع:
۱- http://www.transpacificproject.com/index.php/genetic-research
۲- https://en.wikipedia.org/wiki/Olympic_sports
۳- https://en.wikipedia.org/wiki/Turkey_at_the_Olympics ( مشابه برای هر کشور )

الف