علي رغم ژست هاي ديپلماتيك و البته پسنديده دستگاه ديپلماسي در ارتباط با بحران ميان آذربايجان و ارمنستان، واضح است كه ايران در نزاع قره باغ هيچ شانسي براي ميانجيگري نخواهد داشت.
ميانجيگري در مناسبات بين الملل جايگاه ويژه و معتبري تلقي مي شود كه امروز ايران براي حل اختلافات ميان ارمنستان و آذربايجان چنين اعتباري ندارد.
از يك سو حضور روسيه و امريكا در قالب "گروه مينسك" اجازه چنين نقش آفريني به ايران نمي دهد و از سوي ديگر ايران هرگز نمي تواند بي طرف باشد!
اگر چه سال ها است كه برخي جريانات سياسي منطقه مروج اين تصور هستند كه در جنگ پر خون دهه ١٩٩٠ قره باغ، ايران جانب ارمنستان را گرفته اما واقعيت چيز ديگري است.
ايران بي شك از مزيت همسايگي با ارمنستان -كه عضوي از شوراي اروپا نيز هست- صرف نظر نمي كند و همين يكي از موانع جدي شدن پيشنهاد قديمي الحاق جغرافيايي نخجوان به خاك آذربايجان به عنوان زمينه نرمش باكو در قبال وضعيت قره باغ مي باشد.
اما علي رغم آنكه برخي دولتمردان جمهوري آذربايجان در مواضع خود سابقه تهديد مستقيم و غير مستقيم امنيت و تماميت ارضي ايران را ثبت كرده اند، ايران در اين ميدان بي ترديد جانبدار جمهوري آذربايجان است.
فارغ از مزيت آذربايجان از منظر اقتصادي و جغرافياي سياسي، جمهوري اسلامي ايران عذر موجهي براي ترجيح آذربايجان در چنته دارد.
محسن رضايي فرمانده اسبق سپاه پاسداران
طي مصاحبه اي در اسفندماه ١٣٩١ گفت كه نه تنها ايران در تجهيز و آموزش نيروي نظامي جمهوري آذربايجان در جريان جنگ قره باغ شركت فعال داشته بلكه بسياري ايرانيان بسود آذربايجان جنگيده و شهداي ايراني اين جنگ در باكو به خاك سپرده شده اند.
علاوه بر اين او كه آن زمان فرمانده كل سپاه پاسداران بود سخنان جالبتري هم گفت:
«قره باغ بخشی از اراضی اسلامی است و باید با روش های مسالمت آمیز تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان تامین شود.»
طرح موضوع "اراضي اسلامي" مشخص كننده سياست غير قابل تغيير جمهوري اسلامي در قبال قره باغ است.
تاييديه ثبات اين سياست را مي توان در
سخنان سه شنبه ١٧ فروردين ١٣٩٥ سردار محمد علي جعفري در گيرودار درگيري هاي جاري قره باغ نيز ديد.
فرمانده سپاه پاسداران انقلاب اسلامي پس از آنكه وسعت انقلاب اسلامي را جهاني توصيف كرد گفت:
«هرگز اجازه تجزیه هیچ یک از سرزمین های اسلامی را نخواهیم داد ما تجزیه را یک راهبرد انگلیسی، آمریکایی و صهیونیستی می‌دانیم، لذا هرگز اجازه تضعیف ملت‌های مسلمان را نداده و از فلسطین نیز همانند گذشته با همه‌ی توان و قدرتمان دفاع خواهیم کرد.»
تجزيه سرزمين اسلامي مخصوصا به سود غير مسلمان خط قرمز مستحكي محسوب مي شود. همانكه محرك جنگ پس از عهدنامه گلستان بود و نهايتا در پي شكست سنگين ايران سرزمين قفقاز جنوبي براي هميشه از "حاكميت ايرانيان" بيرون افتاد.
اما امروز مطلوب آن است كه ايران با آرامش در رابطه با اين دو كشور بزرگواري كند و بقول محسن رضايي با روش هاي مسالمت آميز تماميت ارضي جمهوري آذربايجان را تامين نمايد.
آذربايجاني كه با وجود روابط با اسرائيل تضمين داده هيچ تهديدي از آسمان و خاك آن كشور متوجه ايران نشود و با وجود اشتراكات فرهنگي آذربايجان با ايران اميدواري براي تقويت مناسبات با ايشان لازم و ضروري است.
آنچنانكه رييس جمهور تركيه هم روز گذشته گفت، ارمنستان تحت نفوذ سياستمداران مسكو مي باشد لذا ارمنستان ظرفيت اتحاد با ايالات متحده و اسرائيل را نداشته و ايران تا زماني كه بتواند روابطش را با روسيه تنظيم كند از بابت تبعات دلخوري ارمنستان آسوده خاطر است.
