برجام، موافقان و مخالفان سفت و سختی دارد و هنوز با گذشت بیش از یک سال از انتشار جزئیاتش، «آفتاب تابان» یا «ابر شتابان» بودن توافق هسته‌ای و تناسب یا عدم تناسب داده‌ها و ستانده‌های کشورمان، محل اختلاف و بحث است. با این وجود، یک مسئله را همه تأیید می‌کنند؛
«شش ماه از امضای برجام می‌گذرد، هیچ تأثیر محسوس و ملموسی در وضع معیشت مردم به وجود نیامده است. [درحالی که] خب، برجام اصلاً برای برداشتن تحریم‌ها بود؛ برای این‌که تحریم‌های ظالمانه برداشته شود.» (بیانات رهبر انقلاب در دیدار اقشار مختلف مردم، ۱۱ مرداد ۹۵)
در پاسخ به این سؤال که چرا برجام تأثیر محسوس و ملموس نداشته است، باید به «بدعهدی آمریکایی‌ها» اشاره کرد اما آیا راهی هست که بتوان دشمن عهدشکنی چون آمریکا را به اجرای تعهداتش وادار کرد؟ نکات زیر را بخوانید:
۱. آمریکایی‌ها (به ویژه دموکرات‌ها) به برجام احتیاج دارند و بعید است بهم خوردن توافق، مطلوب‌شان باشد چون در جریان برجام، امتیازات قابل توجهی گرفته‌اند و بنابراین، از شکست آن، نفعی نمی‌برند. در ضمن، اگر در سطح افکار عمومی جهان، به عنوان مقصر شکست معرفی شوند، وجهه بین المللی آنها ضربه می‌بیند.
۲. از سوی دیگر، دولتمردان ایالات متحده، بنابر خصلت استکباری، زیاده خواهانه و خباثت آلودی که دارند، نقض عهد می‌کنند و تا جایی که بتوانند زیر بار اجرای تعهدات‌شان نمی‌روند. البته این موضوع، طبیعی است و از دشمن نباید انتظار دیگری داشت. چنان‌که رهبر انقلاب در همان ماه‌های ابتدایی فعالیت دولت یازدهم، مسئله بدبینی به آمریکایی‌ها را تذکر دادند:
«به آمریکایی‌ها بدبینیم؛ به آنها هیچ اعتمادی نداریم. ما دولت ایالات متّحده آمریکا را دولتی غیرقابل اعتماد میدانیم.» (بیانات در مراسم تحلیف دانشجویان دانشگاه‌های افسری ارتش، ۱۳ مهر ۹۲)
۳. با توجه به دو نکته بالا، در پسابرجام باید طوری رفتار کنیم که طرف غربی، مطمئن باشد در صورت ادامه کارشکنی در رفع تحریم‌ها و نقض برجام از سوی آنها، ایران اقدام متقابل انجام خواهد داد و صنعت هسته‌ای کشور توان بازگشت‌پذیری به شرایط پیش از توافق را داراست. اگر چنین شود، آمریکایی‌ها تعهدات‌شان در توافق هسته‌ای را اجرا می‌کنند؛ البته نه از این بابت که دشمنی با ما را کنار می‌گذارند، بلکه از روی ناچاری و به خاطر جلوگیری از شکست برجام.
در ادامه، سه راهکار پیشنهادی را برای مواجهه مناسب با عهدشکنی آمریکایی‌ها در پسابرجام، مطرح می‌کنم:
پیشنهاد اول: با موضع‌گیری قاطع و محکم، خشم خود را به بدعهدی آمریکایی‌ها نشان دهیم
اگر دولت می‌خواهد طعم شیرینی از برجام به مردم بچشاند، باید بتواند آمریکا را به اجرای تعهداتش مجبور کند و گرنه عایدی ما از توافق، «خسارت محض» خواهد بود.
«آمریکایی‌ها گفته‌اند که ما تحریم‌ها را برمی‌داریم و روی کاغذ هم برداشتند امّا از طرق دیگر جوری عمل می‌کنند که اثر رفع تحریم‌ها مطلقاً به‌وجود نیاید و تحقّق پیدا نکند ... ما ناگزیر باید به همه‌ی تعهّدهای خود عمل کنیم [امّا] طرف مقابل با طُرق مختلف، با شیوه‌های مختلف، با خدعه، با تقلّب سر باز می‌زند و به تعهّدهایی که کرده است عمل نمی‌کند. این چیزی است که ما امروز در مقابل چشم خودمان داریم می‌بینیم؛ یعنی خسارت محض.» (بیانات رهبر انقلاب در اجتماع زائران و مجاوران حرم رضوی، ۱ فروردین ۹۵)
وادار کردن آمریکا به پای‌بندی به تعهداتش، مستلزم موضع‌گیری‌های قاطع و محکم و انتقادهای صریح و همراه با تهدید از سوی مدیران دولت تدبیر و امید نسبت به نحوه «اجرای برجام» است. اجازه دهید توضیحی ارائه دهم.
درخصوص برجام، با دو مسئله روبرو هستیم. مسئله «متن برجام» و مسئله «اجرای برجام» که بنابر نظر صریح رهبر انقلاب،
«مسئله بعد از برجام، از مسئله برجام مهم‌تر است.» (بیانات در دیدار اعضاى مجلس خبرگان، ۱۲ شهریور ۹۴)
درباره «متن برجام»، موافقان و مخالفان، تعابیر مختلفی از «ترکمن‌چای» تا «فتح الفتوح» به کار بردند اما به هرحال آن متن، چه سیاه و چه سفید، چه بد و چه خوب، از سوی مجلس شورای اسلامی، شورای عالی امنیت ملی و مقام معظم رهبری با شروطی تأیید شده است.
امروز موضوع مهم‌تر، موضوع عهد شکنی آمریکایی‌ها در جریان «اجرای برجام» است و لذا لازم است همه، اعم از موافقان و مخالفان توافق، موضع مشترک داشته باشند. اگر تا چند وقت قبل، رئیس جمهور، مسئولان تیم مذاکره کننده هسته‌ای، رسانه‌ها و حامیان دولت یازدهم در مدح «متن برجام» سخن می‌گفتند، امروز باید در نقد «نحوه اجرای برجام از سوی طرف آمریکایی» فریاد بزنند.
پیشنهاد دوم: اقتصاد درون‌زا داشته باشیم تا فکر تحریم را از سر بیرون کنند
علاوه بر لزوم طرح انتقادهای صریح نسبت به «عهدشکنی آمریکایی‌ها در پسابرجام»، امر دیگری که آنها را به اجرای تعهدات‌شان مجبور می‌کند، تلاش در مسیر اجرای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی (اقتصاد درون‌زا و برون‌گرا) است. باید با مقاوم سازی درونی اقتصاد کشور و قطع وابستگی به خارج، چنان قوی شویم که طرف مقابل باور کند در صورت شکست برجام و اعمال تحریم‌های احتمالی، اقتصاد ایران آسیب چندانی نمی‌بینید. به عبارت دیگر، باید کاری کنیم برای تحریم مجدد ایران، انگیزه نداشته باشند.
پیشنهاد سوم: باور کنیم بدون کدخدا هم می‌شود اقتصاد کشور را سر و سامان داد
متأسفانه آقای روحانی، از همان دوران تبلیغات انتخابات ریاست جمهوری، به طور اغراق‌آمیزی، راه حل بهبود وضعیت اقتصادی کشور را به موضوع مذاکرات هسته‌ای و رفع تحریم‌ها گره زد و در طول سه سال سپری شده از عمر دولتش، همین رویه را ادامه داده است. حال آن که
«رفع تحریم‌ها هر چند از باب رفع ظلم و احقاق حقوق ملّت ایران کار لازمی است، لیکن گشایش اقتصادی و بهبود معیشت و رفع معضلات کنونی جز با جدّی گرفتن و پیگیری همه‌‌جانبه اقتصاد مقاومتی میسّر نخواهد شـد.» (نامه رهبر انقلاب به رئیس‌جمهور درباره الزامات اجرای برجام، ۲۹ مهر ۹۴)
بنابراین، حتی اگر برجام شکست بخورد و تحریم‌ها به همان شدت سال‌های ۹۱ و ۹۲ علیه ما اعمال شود (هر چند همین امروز هم تفاوت چندانی با آن دوران ندارد)، می‌توانیم اقتصاد کشور را سر و سامان دهیم؛ البته به شرطی که دولتمردان، این موضوع را باور کنند و به جز چشم دوختن به نزول برکات برجامی، برای اقتصاد مقاومتی به فکر «اقدام و عمل» باشند.
