جایگاه منبر در اسلام

بخش تعاملی الف - حجت الاسلام میلاد عچرش

25 خرداد 1393 ساعت 7:12

اشاره: مطلبی که می خوانید از سری یادداشت های بینندگان الف است و انتشار آن الزاما به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست. بینندگان الف می توانند با ارسال یادداشت خود، مطلب ذیل را تایید یا نقد کنند.


دور از انتظار نبود که در دوره تعلیق دستاوردها به اختصاصی ترین نهاد مسلمانان یعنی منبر هم تعرض شود و یک مقام رسمی در نظام جمهوری اسلامی ایران؛ دوران «رسانه» ای که دنیا را فتح کرده را تمام شده می داند.[۱]

خطابه و منبر یادگار رسول خدا و فراگیرترین رسانه جهت روشنگری و بصیرت افزایی از زمان ایشان تاکنون بوده است. اگر منبر علی علیه السلام در کوفه، منبر امام مجتبی در مسجدالنبی، خطابه سید الشهدا در مسیر کربلا و سخنوری عالمانه عقیله بنی هاشم در شام نبود... قطعا از شریعت محمدی چیزی باقی نمی ماند.

به دلیل همین جایگاه ویژه و رسانه ای منبر بود که در تاریخ اسلام، جهت تسلط بر مسجد جامع شهر که محل تصمیم های بزرگ بود بحث ها، جدل ها و منازعات بسیاری انجام می شد. تسلط یافتن گروهی بر مسجد جامع و منبر شهری، نشان دهنده آن بود که او حاکم و زمامدار بلامنازع آن دیار است و اکثر مردم نیز به آن رضایت داده اند. نمونه ای از این دست، اجتماع مهاجر و انصار بعد از رحلت جان سوز رسول خدا(ص) در مسجدالنبی است که با در اختیار گرفتن مسجد و منبر آن حضرت، بر اوضاع تسلط یافتند و مانع رسیدن صدای حقانیت جانشین رسول خدا(ص) به مردم شدند.[۲]

ساده ترین رسانه با تاثیرگذاری فراوان
برخی رسانه را متاثر از فن آوری نوین پدیده ای مربوط به دوران مدرن زندگی بشر می دانند و تعریفشان از رسانه مبتنی بر فن آوری و تکنولوژی است. که قاعدتا چنین دیدگاهی منبر را رسانه نمی داند. در مقابل دیدگاهی وجود دارد که تعریف وسیعی برای رسانه قائل است و بر اساس آن «گفتار، نوشتار، ایماء ، اشاره وهر چیزی را می توان در زمره رسانه های ارتباطی گنجاند» [۳] ساختار ارتباطی منبر ساختار بسیار ساده‌ای است؛ منبر از یک فرستنده و یک گیرنده تشکیل شده که به واسطه ارتباط رودررو و چهره به چهره‌شان و نبود مجرای ارتباطی که ایجادکننده پارازیت‌های مختل‌کننده ارتباط باشد، تشکیل شده است. درواقع مدل ارتباطی‌ای که می‌توان برای منبر قائل بود، ساده‌ترین و در عین حال تاثیرگذارترین مدلی است که می‌توان برای آن فرض کرد.

مواجهه گزینشی از مختصات «منبر» است
جریان سازی در بدنه جامعه و به جوش و خروش در آوردن امواج مردمی، از خاصیت های منحصر به فرد نهاد منبر است. برای همین امر در سراسر تاریخ تشیع،حکومت های جور از تشکیل محافل و مجالس خطابه جلوگیری می کردند و در جهت حفظ نظام مستبد خود برای ازبین بردن فرهنگ خطابه و وعظ از انجام هر جنایت هولناکی ابایی نداشتند. نکته دیگر که میزان نفوذ منبر را افزایش می‌دهد، بحث مواجهه گزینشی مخاطب با رسانه منبر است؛ یعنی مخاطب با خواست خود و با هدف مشخصی اقدام به انتخاب این رسانه می‌کند و پای آن می‌نشیند.همین عامل یکی از علت‌هایی است که تاثیر پیام را در مخاطب افزایش می‌دهد. این مواجهه گزینشی در رسانه‌های دیگر وجود ندارد.بطور مثال ممکن است مخاطب از دیدن یکی از شبکه‌های تلویزیون منصرف شود و شبکه دیگری انتخاب کند؛ یعنی به طور کامل و جامع ارتباط منطقی و تاثیرگذاری را ایجاد‌نکند.

«منبر» بستر تشکیل شبکه گسترده شیعه
در طول تاریخ به دانشمندانی بر مى خوریم که چنان مهارت در امر خطابه و وعظ داشته‌اند که انقلابی در روح مخاطب خود به وجود مى آوردند و موجب تغییرات بزرگی در جهان می شدند؛ نمونه بسیارروشن آن در پیروزی انقلاب اسلامی بود که منبرها نقش رسانه انقلاب را ایفا می‌کردند؛ یعنی تعداد زیادی منبری یک شبکه ارتباطی گسترده را در کل کشور ایجاد کرده بودند که پیام‌های امام امت را از طریق این شبکه منسجم منتشر می‌کردند. شهید نواب صفوی، شهید مطهری، شهید بهشتی و امثالهم از نمونه های بارز این جریان در عصر امام خمینی بودند.

وقتی دشمن قدرت «منبر» راشناخت
یک محقق معروف آمریکایی در بخش پایانی کتاب خود در سرفصلی با عنوان «رسانه هایی کوچک برای یک انقلاب بزرگ» درباره رسانه های امام خمینی (رحمه الله علیه) نوشته است: مخالفت با شاه به وسیله شبکه های غیر رسمی توسط ۲۰۰ هزار مُبلغ دینی و ۹۰ هزار مسجد سازماندهی شد"

...«در انقلاب ایران در حقیقت مردم با هم برخورد نداشتند بلکه برخورد بین رسانه های بزرگ در برابر رسانه های کوچکتر بود و سرانجام رسانه های کوچکتر (سنتی) پیروز شدند...»[۴]پیروزی ۵۷، ارزش و اعتبار رهبران محلی را در هدایت توده ها با بهره گیری از کانالهای ارتباطات سنتی به منصه ظهور رساند. رهبرانی که با جاری رود، دریای انسانها را به خروش آوردند و طومار حاکمیت صاحبان قدرت را در هم پیچیدند.[۵]

چگونه دوران «منبر» تمام شده؟!
چگونه دوران منبر تمام شده! حال اینکه؛ شهر یا روستایی در ایران نخواهید یافت که منبر، قلوب مردم آن را فتح نکرده باشد و اهالی آن مشتاقانه و از روی فطرت پاک خود طالب شنیدن معارف خالص و ناب از آن نباشد.

چگونه دوران منبر تمام شده! حال اینکه؛دانشمندان اخیرا به این نتیجه رسیده اند که حضور و تخاطب در فراگیری دانش تاثیر متقابل دارد و اینکه متعلم در مقابل معلم بنشیند و صدای او را بشنود به مراتب تاثیر گذاری بیشتری نسبت به علم آموزیدر فضای مجازی خواهد داشت.

چگونه دوران منبر تمام شده! حال اینکه؛ روز به روز بر جمعیت شرکت کنندگان در مجالس سیدالشهدا -که منبر نقش محوری در تشکیل آن را دارد-افزوده می شود [۶] و این در حالیست که همین سخنرانی ها و مجالس به مراتب آسان تر و راحت تر در دسترس مستمع از طریق رسانه ها و فضای مجازی قرار می گیرد.

هوالاخر

چه بسا قدرت پوشالی و ضعف ایمانی باعث شده سرمایه عظیمی چون «منبر» را در مقابل دشمن نادیده و یا ضعیف پنداریم لذا رهبر حکیم و فرزانه انقلاب اسلامی در دیدار با روحانیون فرمودند: در مقابله با تلاش دشمن برای تخریب ایمان مردم، از اینترنت و اثال آنهم می توان استفاده کرد ولی راه منصر به فرد، این منبرها و مجالس روضه خوانی است که هیچ وسیله ای نمی تواند با آن مقابله کند.مبادا کسی این‌طور تصور کند که با بودن رادیو و تلویزیون و ویدئو و این وسایل امروزی، دیگر منبر چه نقشی دارد؟ تبلیغ دین چه نقشی دارد؟ نه؛ آن تأثیری که گفتار یک انسان در یک مجلس - روبه‌رو، با گزینش مخاطبین، با انتخاب مطلب لازم - در ذهن مخاطبین می‌گذارد، به‌کلی با هر نوع تبلیغ دیگر متفاوت است. این، نوعِ تبلیغی است که برکات الهی با آن هست؛ آثار مواجهه انسانی در آن هست.[۷]

----------------------------------

[۱] حسن روحانی در چهارمین جشنواره ارتباطات و فناوری اطلاعات مورخ ۲۷/۳/۹۳گفت :« کم کم به نقطه‌ای می‌رسیم که جایی برای استبداد پیام نباشد و دیگر دوران رساندن پیام از طریق بلندگوهای یک طرفه، منبرهای یک طرفه، تریبون‌های یک طرفه و سنتی به سرآمده است. امروز هر پیامی که در دنیا بازتاب وسیع‌تری داشته باشد پیام قوی‌تر و تاثیرگذار‌تر است.»

[۲] الاحتجاج، علامه طبرسی، ج ۲، ص ۷۶، قم، اسوه، ج۴، ۱۴۲۴ ق.

[۳] سولیوان،ص.۲۴۰/ سولیوان، تیم او و دیگران(۱۳۸۵)، مفاهیم کلیدی ارتباطات، ترجمه میر حسن رئیس زاده، تهران: نشر فصل نو

[۴] روش های سنتی ارتباطات ، جعفری چمازکتی، روزنامه انتخاب، شماره ۳۹۷، ۳۱ مردادماه ۱۳۷۹

[۵] هفته نامه پنجره، شماره ۳۲ ص ۸

[۶] ادل الدلیل علی امکان شیئ وقوعه

[۷] بیانات در دیدار جمعی از روحانیون/ ۰۲/۰۲/۱۳۷۷


کد مطلب: 230605

آدرس مطلب: http://alef.ir/vdcdzz0xkyt0s96.2a2y.html?230605

الف
  http://alef.ir