الف - تقاضای القایی خدمات مهمترین چالش بخش سلامت

در طول سه دهه گذشته، هزینه های بخش سلامت در کشورهای مختلف به طور چشمگیری افزایش یافته است برای توضیح این افزایش در هزینه های بخش سلامت، عواملی همچون سطح درآمد، توسعه فناوری و ترکیب سنی جمعیت در سطح اقتصاد کلان مطرح می شوند. جنبه مهم دیگری در این مشکل ناکارآمدی بخش عرضه بالقوه است که به علت رفتار ارایه کنندگان خدمات سلامت می تواند موجب القای تقاضا به بیماران شود . تقاضای القایی یکی از سرفصل های بحث انگیز در اقتصاد سلامت است. در واقع به القا ارائه، مراقبت یا فروش خدمت غیر ضروری به مراجعین سیستم سلامت که با اعمال قدرت از طرف ارائه کنندگان خدمت همراه است، تقاضای القایی گفته می شود.

تقاضای القایی یکی از چالش های نظام سلامت کشور است که در نهایت با تقابل نیاز نامحدود و منابع محدود باعث بالا رفتن سهم مردم در هزینه های درمانی و همچنین رشد شاخص هزینه های تحمل ناپذیر می شود. تقاضای القایی یک پدیده پیچیده و چند وجهی است. در اثر تقاضاي القايي کارآيي در تخصيص منابع ملّي خدشه دار مي شود. حتي اگر هزينه را بيمار پرداخت کند، درآمد ملّي به طريق هزينه اثربخش تخصيص داده نمی شود. این وضعیت می تواند با ایجاد تقاضای بیشتر، تعادل عرضه و تقاضا را در بازار سلامت بهم زند. همچنین باعث تحمیل هزینه های اضافی بر بیمار و اتلاف وقت او می گردد. گاهی نیز درمان ها و تشخیص های غلط موجب بروز عوارض طبی در گیرندگان خدمت می شود. از طرف دیگر ضرر و زیان های اقتصادی آن در سطح ملی بخصوص وقتی که دولت برای خدمات پزشکی و دارو یارانه پرداخت می کند، بسیار چشمگیر است. از دیدگاه سیاستگذاران، تقاضای القایی می تواند دو تاثیر عمده داشته باشد. یکی هزینه های بخش سلامت را افزایش دهد و یا موحب فشار بر بودجه عمومی دولت شود. دوم این که کارایی را کاهش دهد چرا که منابع ملی به مراقبت هایی اختصاص پیدا می کند که مزایای چندانی ندارند.

صاحب نظران عوامل موثر بر ايجاد تقاضاي القايي را مواردی مانند دانش ناکافي ارائه کنندگان خدمت، مهارت ناکافي ارائه کنندگان خدمت، پائين بودن سطح دانش و آگاهي گيرندگان خدمت، موثر نبودن سيستم نظارت بر کيفيت و استاندارد هاي ارائه خدمات، کارآمد نبودن سياست ها و استراتژي هاي پرداخت و جبران خدمات ارائه کنندگان خدمت، نارسايي نظارت و كنترل شرکت هاي بيمه گر در پرداخت سهم بيمه، افزايش تعداد نيروهاي متخصص و ماهر و بهم خوردن تعادل عرضه و تقاضا در بازار سلامت، نارسايي مدل هاي آموزشي در نظام سلامت، کسب درآمد بيشتر توسط ارائه کنندگان خدمت و تباني ارائه کنندگان خدمت در جهت فروش خدمات می دانند.

چالش های به وجود آمده برای بیمار نشان می دهد که نگرانی بیمار بدون علت واقعی نوعی آسیب اجتماعی برای بیمار ایجاد می کند که کیفیت زندگی بیمار را کاهش می دهد. از طرفی سردرگمی بیمار به واسطه خدمات نادرست از پیامدهای اجتماعی این موضوع است. مشکلات خانوادگی هم بخشی از پیامدهای اجتماعی است که ممکن است خانواده بیمار به علت بار هزینه ای و روحی ناشی از القاهای غیر ضروری خدمات دچار آن شوند. مختل شدن روند زندگی عادی فرد هم از دیگر پیامدهای اجتماعی است. فرد با دریافت خدمات کاذب ممکن است در چرخه ای از خدمات درگیر شود که باید برای آن هزینه های پولی و زمانی زیادی پرداخت کنند که در نهایت به جز عوارض درمان برای بیمار چیزی به ارمغان نمی آورد. بخشی دیگر از چالش هایی که برای بیمار اتفاق می افتد، چالش های فرهنگی است. انگشت نما شدن به علت درمان های اشتباه در جامعه مصداقی از همین نوع چالش است.

وقتی تقاضا برای خدمات افزایش پیدا کند، به دنبال آن، هزینه ها نیز زیاد می شود که در نهایت بار مالی هزینه های بر دوش مردم تحمیل می شود و سهم پرداخت از جیب افزایش پیدا می کند. حتی ممکن است این موضوع تا هزینه های کمرشکن نیز ادامه داشته باشد و بیماران را به زیر خط فقر بکشاند. یکی از هزینه های غیر ملموسی که بیمار بایستی پرداخت کند، اتلاف زمان و عمر ارزشمند خود در خدمات غیر ضروری است. در این مسیر خانواده های بیماران مجبور می شوند درآمد خود را به هزینه های غیر ضروری سلامت تخصیص دهند. تقاضای القایی باعث بالا رفتن سهم مردم در هزینه های درمانی و همچنین رشد شاخص هزینه های تحمل ناپذیر می شود. افزایش هزینه ها ممکن است به علت مقدار یا ماهیت استفاده از خدمات باشد.

بخش مهمی از مشکلات ایجاد شده برای بیمار عوارض درمانی است که ممکن است جسم یا روان بیمار را تحت تاثیر خود قرار دهد. حتی ایجاد درد برای بیمار هم مصداقی از عوارض درمانی است. تقاضای القایی گاهی موجب تشخیص دیررس بیماری واقعی هم می شود. عوارض داروهای مصرفی نیز بسیار چشمگیر است که امروزه در مصرف بی رویه کورتون ها و مسکن ها دیده می شود. حتی مقاومت هاي دارويي در اثر مصرف بيش از حد نیز به عنوان یک عارضه مطرح است.

* دانشیار گروه مدیریت سلامت دانشگاه علوم پزشکی اصفهان

مطالب این سلسله مقالات برگرفته ازمنبع ذیل می باشد:
کیوان آرا محمود ، کریمی سعید ، خراسانی الهه ، ادراک صاحب نظران از پدیده «تقاضای القایی در خدمات سلامت» شهر اصفهان پایان نامه کارشناسی ارشد . ۱۳۹۱