الف - نگاهي به اختلاف نظرها و زياده خواهي غرب در مذاكرات هسته اي

نگاهي به اختلاف نظرها و زياده خواهي غرب در مذاكرات هسته اي

اکبر ترکان، مشاور ارشد رئیس‌جمهور ایران، در مصاحبه‌ با نشریه فایننشال‌تایمز اذعان کرده که تهران تاکنون نتوانسته به بخش اعظم عواید وعده داده‌شده در توافق هسته‌ای موقت با ۱+۵، دست یابد. ترکان با این حال تأکید کرده است که این موضوع نباید بر روند مذاکرات هسته‌ای اثر منفی بگذارد.

ترکان در ادامه گفته است که تحریم‌ها «از منظر اجرایی» در زمینه‌هایی چون کشتی‌رانی، بیمه، پتروشیمی، خودرو و قطعات صنعت هوایی کاهش یافته است. با این وجود، «رویه‌های پیچیده» مبادلات مالی و همچنین ادامه تحریم‌های بانکی ایالات متحده علیه ایران، توان تهران برای دسترسی به درآمدهای قید شده در توافق ژنو را محدود کرده است. وی افزوده است: ایران تا الان تنها توانسته کمتر از ۵۰درصد را (از حساب‌های بلوکه‌شده) خارج کند.

بر اساس توافقی که سوم آذر سال قبل میان نمایندگان ایران و پنج عضو دائم شورای امنیت به علاوه آلمان به دست آمد، تهران باید در قبال توقف بخشی از فعالیت‌های هسته‌ای خود، به درآمدی معادل ۴.۲ میلیارد دلار دست می‌یافت. همچنین طبق توافق، هفت کشور باید نهایتا تا روز ۲۹ تیر ماه به توافق جامع و بلندمدت دست یابند.

با وجود آنکه پیشتر همه طرف‌ها نسبت به دستیابی به توافق تا این ضرب‌الاجل ۶ ماهه ابراز خوش‌بینی نسبی کرده بودند، اما عدم پیشرفت در دور اخیر مذاکرات موجب شده تا سوالاتی در این رابطه به وجود آید.

نگاهي به موارد اختلافي ايران با گروه ۱+۵
حجم بالاي اختلاف نظرها ميان طرفين مذاكرات به ويژه تيم مذاكره كننده ايراني و آمريكايي موجب شد كه دور چهارم از مذاكرات پيشرفت چنداني نداشته باشد و احتمال دستيابي به توافق جامع حداقل تا پايان تيرماه (۶ ماهه اول) كاهش يابد. ميزان اختلاف نظرها براي شروع نگارش طرح اوليه توافق جامع به حدي زيادي بود كه برخي از منابع، رقم ۱۳ مورد را ذكر كرده اند كه در اين نوشتار به استناد تحليل سياسي مركز پژوهش هاي مجلس شوراي اسلامي به برخي از مهمترين آن ها اشاره شده است:

الف) تعداد و نوع سانتريفيوژها
تعداد و نوع سانتريفيوژهاي فعال كشورمان از ابتداي مذاكرات، محوري ترين موضوع مذاكره و طبيعتأ يكي از موارد مورد اختلاف طرفين بوده است. بسياري از كارشناسان و تحليلگران آمريكايي همچون ديويد آلبرايت و رابرت اينهورن نيز از مدت ها قبل با انتشار گزارش هايي، كم و كيف سانتريفيوژهاي ايران را مهمترين مانع نيل به توافق جامع ارزيابي كرده بودند، اما به نظر مي رسد، تحت تأثير فشار مقامات و لابي صهيونيستي، خواسته هاي غربي ها در مورد محدوديت زايي براي سانتريفيوژهاي كشورمان رو به فزوني گذارده است. ميزان زياده خواهي هاي طرف هاي غربي به حدي بود كه حتي روزنامه گاردين با تأكيد بر تعداد سانتريفيوژها به عنوان عامل اصلي اختلاف نظر، توقعات موجود از جمهوري اسلامي ايران را غيرمعقول دانسته و آمريكايي ها را به انعطاف پذيري بيشتر دعوت كرد.

ب) بازطراحي نيروگاه اراك
همان طور كه سرگئی ریابکوف، معاون وزیر امور خارجه روسيه و مقام ارشد اين كشور در مذاکرات هسته‌اي نيز اشاره كرده بود، موضوع رآکتور اراک يكي ديگر از موارد اختلاف نظر طرفين است. به نظر مي رسد كه ابتكار سازمان انرژي اتمي كشورمان جهت بازطراحي نيروگاه اراك كه به منظور كاهش ميزان پلوتونيوم توليدي اين سايت هسته اي اتخاذ شده است، چندان مورد استقبال غربي ها قرار نگرفته است. با اين حال، سطح اختلاف نظر در رابطه با نيروگاه اراك در پرتو اين پيشنهاد، كاهش يافته است.

ج) شفافیت در برنامه هسته‌ای ایران
درخواست گروه ۱+۵ مبني بر الزام جمهوري اسلامي ايران نسبت به اعمال شفافيت بيشتر در فعاليت هاي هسته اي كشورمان، يكي ديگر از محورهاي اختلاف به شمار مي رود. از آنجا كه شفافيت سازي يك مفهوم نسبي است، دامنه و ماهيت شفافيت سازي دستخوش تفسيرهاي متعدد و گاهأ متناقضي است كه نه تنها از چارچوب هاي حقوقي و بين المللي موجود فراتر مي رود، بلكه بازرسي هاي سرزده و مورد انتظار آمريكايي ها، مغاير با اصل حاكميت و استقلال ملي كشورها خواهد بود.

د) مدت زمان لازم براي راستي آزمايي و نظارت بر اجراي توافق جامع احتمالي
مدت زمان ضروري براي اطمينان خاطر از اينكه جمهوري اسلامي ايران از فعاليت هاي هسته اي صلح آميز انحراف نخواهد كرد، از محورهاي اختلاف نظر عمده محسوب مي شود. پيش تر ديويد آلبرايت، تحليلگر مؤسسه علوم و امنيت بين المللي آمريكا، حداقل برهه ۲۰ ساله را پيشنهاد كرده بود. اخيرأ گروه بين المللي بحران برهه ۱۴ تا ۱۹ ساله را پيشنهاد داده است. مؤسسات محافظه كار آمريكايي مدت زمان ۳۰ الي ۴۰ ساله را مد نظر دارند. لكن به نقل از يك مقام آگاه آمريكايي، مقامات واشنگتن حداقل برهه ۱۰ ساله را در نظر خواهد گرفت.

ه) بحث فعاليت هاي موشكي ايران و لزوم پرداختن يا نپرداختن آن در مذاكرات جامع
بحث موشك هاي بالستيك كشورمان به بهانه هاي مختلف حقوقي و راهبردي از سوي آمريكايي ها برجسته شده و طبيعتأ بيشترين ميزان اختلاف نظر را در ميان طرفين مذاكره ايجاد كرده است. پيش تر نيز مقامات و مذاكره كنندگان واشنگتن و تهران در قبال اين پرسش كه برنامه موشكي ايران در مذاكرات جامع مورد گفتگو خواهد بود يا نه؟ مواضع متفاوتي اتخاذ كرده بودند. در حالي كه عباس عراقچي، معاون وزير امور خارجه و مذاكره كننده ارشد ايراني، تصريح كرده بود كه مسائل دفاعي ايران قابل مذاكره نيستند. اما وندي شرمن معاون وزير خارجه و عضو ارشد تيم مذاكره كننده آمريكايي، با اشاره به قطعنامه ۱۹۲۹ شوراي امنيت ملل در سال ۲۰۱۰، برخي از فعاليت هاي موشكي جمهوري اسلامي ايران را مرتبط با فعاليت هاي هسته اي دانسته و مدعي شده بود كه برنامه موشكي كشورمان به نحوي در مذاكرات نهايي طرح خواهد شد.

و) ماهيت و دامنه تحقيق و توسعه هسته اي
يكي ديگر از موارد اختلاف نظر، مسئله تحقیق و توسعه مرتبط با غنی سازی است. از آنجا كه ماهيت و جهت تحقيق و توسعه هسته اي مي تواند به سمت اهداف مختلف پزشكي، كشاورزي، نظامي و ... باشد، طرفين حساسيت زيادي در اين رابطه از خود نشان مي دهند. هرچند كه طبق توافقنامه موقت ژنو، دست ايران براي پيگيري تحقيق و توسعه در حوزه هاي صلح آميز باز است، لكن غربي ها در يك خلف وعده آشكار در تلاشند، محدوديت هايي نيز براي اين مورد در نظر گيرند. این در حالی است که حفظ و رشد برنامه تحقیق و توسعه در حوزه غنی سازی جزو خطوط قرمز ابلاغی به تیم مذاکره کننده هسته ای ایران است.

ز) تغيير رويكرد آمريكا از حذف تحريم ها به تعليق آن ها
گزارش هاي جديدي كه كارشناسان و اتاق هاي فكر آمريكايي ارائه مي كنند حاكي از تمايل آمريكايي ها به تعليق تحريم ها به جاي حذف آن ها هستند تحليلگران و سناتورهاي آمريكايي وانمود مي كنند كه از تخطي احتمالي ايران بيم دارند. اين در حالي است كه متن توافقنامه ژنو صريحا از حذف كامل تحريم ها پس از دستيابي به توافق جامع سخن گفته است. در همين چارچوب، كنت پولاك، كارشناس ارشد هسته اي با انتشار مطلبي در روزنامه نيويورك تايمز، برچيدن يكباره تحريم ها پس از انعقاد توافق جامع را اشتباه خواند و خواستار تعليق مقطعي آن ها شد. سايت المانیتور نيز در خبری از طرح سنای آمریکا برای تحریم غيرمستقيم كشورمان پرده برداشت. این طرح که تأمین مالی حزب‌الله لبنان را هدف قرار داده، توسط سناتور دموکرات ژان شاهین و سناتور جمهوری‌خواه مارکو روبیو ارائه شده است.

در نهايت با توجه به اهميت راهبردي موشك هاي بالستيك در دكترين بازدارندگي دفاعي جمهوري اسلامي ايران، آشكار است كه مقامات و تيم مذاكره كننده ايراني مخالف هرگونه محدوديت زايي براي برنامه موشكي كشور هستند، اما، آمريكايي ها معتقدند اين مسئله بايستي در حد ضرورت و طبق ماده ۹ قطعنامه ۱۹۲۹ شوراي امنيت در سال ۲۰۱۰ مورد بحث قرار گيرد. با توجه به حجم بالاي اختلاف نظرها و تمايل نسبي دولت اوباما جهت دستيابي به توافق جامع هسته اي از يك سو و مقاومت تيم مذاكره كننده ايراني در برابر زياده خواهي هاي طرفين غربي، از سوي ديگر، به نظر مي رسد كه تيم آمريكايي در راستاي پيشنهاد رابرت اينهورن، متخصص مسائل هسته اي و راهبردي اين كشور، اصراري بر قرار گرفتن بحث موشكي در چارچوب توافق جامع نداشته باشد، اما پس از امضاي آن با توسل به مباحث موشكي به مانع تراشي و اعمال فشار بيشتر بر كشورمان روي بياورد. از اين رو، تيم مذاكره كننده كشور بايستي هوشيار باشد كه مباحت دفاعي و موشكي حتي پس از امضاي توافق جامع احتمالي، مورد تمسك آمريكايي ها قرار نگيرد.