الف - پشت پرده تغییرات جدید سیاست خارجی اردوغان در منطقه

پشت پرده تغییرات جدید سیاست خارجی اردوغان در منطقه

تغییر و تحولات جدید در روابط ترکیه آیا به معنای دگرگونی گسترده سیاست خارجی آنکارا در قبال مسائل منطقه علی الخصوص موضوع سوریه می‌باشد؟

به گزارش الف، سیاست خارجی تنش صفر كه در ابتداي روي كار آمدن حزب عدالت و توسعه و بدست گيري سكان هدایت تركيه توسط رجب طيب اردوغان و داود اوغلو به راهبرد اصلي اين كشور در حوزه روابط خارجي تبديل شد بعد از شروع بهار عربي به سياست ستيز و كشمكش با همسايگان تغییر یافت. دولتمردان تركيه بر اساس رويكردي منفعت محور كه بر سیاست خارجی آنکارا حكمفرما است، ناآرامی‌ها و انقلاب‌های ايجاد شده در خاورميانه و آفريقا را فرصتي براي احياي قدرت تركيه در دوران جديدو بازگشت به دوران امپراتوري عثماني و هژموني بر خاورميانه می‌دیدند.

اما شرايط به گونه اي كه اردوغان انتظار داشت پيش نرفت و روابط تركيه با بسياري از كشورهاي منطقه وارد تنش‌های بی سابقه اي شد؛ به گونه ای که روابط آنكارا با روسيه، مصر، عراق، سوريه و... آسیب‌های فرواني ديد. در چند سال اخیر نادیده گرفتن فعاليت گروه‌های تروريستي و تبديل شدن تركيه به كريدور انتقال تروریست‌ها، كمك به گروه‌های تکفیری براي سرنگوني بشار اسد، ورود به خاك عراق و ايجاد پايگاه در اطراف موصل، سقوط جنگنده سوخوي روسيه بدليل ناراحتي از ورود كرملين به درگيرهاي منطقه و پيامد آن تحریم‌های روسيه عليه اين كشور، درگيري با كردها بدليل پيروزي در انتخابات پارلماني ترکیه، تشویق گروه‌های تروریستی برای ضربه زدن به كردهاي سوريه، تنش با كشورهاي غربی بدليل بحران مهاجران و عدم پذيرش در اتحاديه اروپا، روابط آنكارا با بسياري از كشورها را وارد فاز بحراني نمود.

همچنين تلاش اردوغان براي كسب رهبري در جهان اسلام با استفاده از كارت فلسطين موجب درگيري لفظي با مقامات رژيم صهيونيستي در داوس شد و اعزام كشتي مأوی مرمره به غزه و واكنش خشم آلود اسرائيل و كشته شدن سرنشينان آن نیز موجب تيرگي روابط سياسي- نظامي با رژيم صهيونيستي شد.

اما سیاست‌های تهاجمی اردوغان برای رسیدن به اهداف جاه طلبانه در راستای بازآفرینی احیای قدرت عثمانی مشکلات و چالش‌های فروانی را برای ترکیه به ارمغان آورد؛ به گونه ای که امنیت داخلی این کشور تحت تأثیر بمب گذاری‌های متعدد قرار گرفت و گردشگري، تجارت و به طور كلي اقتصاد تركيه صدمه جدي دید. همچنین دخالت در سوریه و تلاش برای براندازی دولت سوریه موجب تقویت كردهاي سوريه يعني حزب اتحاد دموکراتیک کرد به عنوان خط قرمز ترکیه شد و آن‌ها دو روز قبل در شمال شرق سوریه، خودمختاری کردستان سوریه را اعلام و شهر قامشلی را به عنوان پایتخت خود تعیین کردند. استقلال و خودمختاری کردهای سوریه همیشه به عنوان یکی از خطوط قرمز جدی ترکیه در سوریه مطرح بوده و این اواخر ارتباط آنکارا با آمریکا نیز بدلیل حمایت واشنگتن از کردهای سوریه برای مقابله با گروه‌های تروریستی علی الخصوص داعش رو به سردی گذاشته بود.

مجموعه این اتفاقات موجب شد تا دولت ترکیه سیاست‌های خود در عرصه خارجی را تغییر دهد. در این راستا اردوغان و بنالی ییلدریم برای عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی از شرط و شروط قبلی خود (مانند برداشتن محاصره غزه) وعذر خواهی رسمی عقب نشینی کردند تا هر چه سریع‌تر تعاملات سیاسی دو کشور برقرار شود. همچنین آنکارا بدلیل سقوط جنگنده سوخو در نهایت از روسیه معذرت خواهی کرد و وزرای خارجه دو کشور یعنی سرگئی لاوروف و مولود چاوش اوغلو ضمن دیدار با هم خواستار گشایش دوباره تعاملات اقتصادی شدند. از سوی دیگر برخی رسانه‌ها نیز اخیر عنوان کرده‌اند که ترکیه مذاکراتی با دولت بشار اسد در الجزایر داشته است.

حال سوالی که باتوجه به این تغییر و تحولات می‌توان مطرح کرد این است که آیا این علایم بیانگر تغییر سیاست خارجی ترکیه نسبت به مسائل منطقه علی الخصوص موضوع سوریه می‌باشد؟

اولین نکته ای که درپاسخ به این سؤال باید گفت این است که شاید کمی زود باشد تا بتوان پاسخ متقن و کاملی به این سؤال داد؛ اما می‌توان در این باره حدس و گمانه‌هایی داشت.

عده ای تغییر و تحولات جدید را به عنوان شیفت دوباره ترکیه به رویکرد تنش صفر با همسایگان بدلیل مشکلات اقتصادی وامنیتی ایجاد شده می‌دانند. از این نظر چالش‌های اخیر تا بدان حد برای ترکیه آسیب زننده بوده که این کشور بعد از ۶ سال اقدام به عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی بدون تحقق شرط و شروطش می‌کند. این تغییر رویکرد به مرور در قضیه سوریه نیز خود را نشان خواهد داد و مذاکراتی که گفته می‌شود دولت ترکیه با سوریه داشته در راستای این تغییر تدریجی ارزیابی می‌شود.

برخی نیز معتقدند توافق ترکیه و روسیه و بهبود روابط دو کشور به معنای پایان روابط خوب ایران و روسیه خواهد بود. از این رو از این به بعد شاهد همراهی روسیه با آنکارا برای فشار به بشار اسد برای برکناری از قدرت خواهیم بود. این سناریو کمی غیر واقعی به نظر می‌رسد؛ چرا که بعید است به سرعت مناسبات دو کشور بازسازی شود. همچنین دو کشور در سوریه اهداف متضادی دنبال می‌کنند که جمع کردن آن‌ها غیر ممکن به نظر می‌رسد.

عده ای نیز معتقدند با توجه به چالش‌های داخلی حزب عدالت و توسعه در سیاست داخلی و درگیری با دیگر احزاب سکولار، ملی گرا و دموکراتیک خلق، آسیب دیدن اقتصاد این کشور، انفجارهای پی در پی و گسترش ناامنی و احتمال قدرت گیری کردهای منطقه علی الخصوص کردهای سوریه و بالتبع آن ترکیه، آنکارا مجبور به بازتعریف اولویت‌های سیاسی خارجی خود شده است. به عبارت بهتر سیاست‌های اردوغان در عرصه سیاست خارجی و البته داخلی موجب شده تا ترکیه با تنش‌های فروانی روبه رو شود به گونه ای که در حال حاضر قدرت و قابلیت حزب عدالت و توسعه برای مدیریت امور با چالش مواجه شود. فراتر از این موضوع تجزیه سوریه و قدرت یابی کردها در ترکیه را نیز به همراه داشته باشد. به همین دلیل ترکیه اقدام به تغییر اولویت‌های خود داده و فعلاً حفظ یکپارچگی سوریه و مدیریت منطقی جامعه ترکیه را بر پیشبرد اهداف توسعه طلبانه خود ترجیح داده است.