الف - آیا شیوه فعلی توزیع یارانه های بنزین، عادلانه است؟

آیا شیوه فعلی توزیع یارانه های بنزین، عادلانه است؟

اوایل سال ۸۷ تا اواخر پاییز ۸۹: مسئولین ارشد دولتی و نمایندگان مجلس در سخنرانی ها و مصاحبه های متعددی بر غیرعادلانه بودن نظام فعلی توزیع یارانه های حامل های انرژی از جمله بنزین در کشور تاکید دارند. این افراد می گویند که ۷۰ درصد یارانه های انرژی به ۳۰ درصد پردرآمد جامعه (سه دهک بالای درآمدی مردم) اختصاص می یابد و ضرورت دارد هر چه سریعتر این شیوه ناعادلانه توزیع یارانه ها در کشور اصلاح شود. آمارهای رسمی کشور هم نشان‌دهنده صحت قابل قبول آمارهای ارائه شده توسط مسئولین بخصوص درباره برخی حامل های انرژی مانند بنزین است. به عنوان مثال، بیش از ۶۰ درصد یارانه بنزین در سال ۸۸ به سه دهک بالا (دهک های ۸ تا ۱۰) و کمتر از ۱۰ درصد یارانه بنزین به سه دهک پایین (دهک های ۱ تا ۳) اختصاص یافته است (ترازنامه انرژی سال ۸۸، وزارت نیرو).

از اواخر پاییز ۸۹ تا پایان سال ۹۰: همزمان با اجرای فاز اول هدفمندی یارانه ها در کشور، قیمت بنزین سهمیه ای و آزاد افزایش چشمگیری پیدا می‌کند. قیمت قابل توجه بنزین آزاد در مقایسه با قیمت بنزین سهمیه ای و تورم موجود در جامعه، باعث شده است که هم مصرف بنزین کشور به خوبی کنترل شود و حتی روندی نزولی بگیرد و هم مصرف بنزین آزاد در کشور بسیار محدود و اندک باشد. با این وجود، برخی کارشناسان اعتقاد دارند این شیوه اجرای هدفمندی یارانه ها، خیلی هم عادلانه نیست زیرا برخی خانوار ها بیش از یک وسیله نقلیه دارند و برخی دیگر از داشتن حتی یک وسیله نقلیه محروم هستند و بنابراین در شرایط موجود خانواری که وسیله نقلیه بیشتری دارد، بیشتر از بنزین یارانه ای استفاده می کند و خانواری که وسیله نقلیه ای ندارد، از دریافت این یارانه محروم است و مصرف بیشتر، یارانه بیشتری دارد.

ابتدای سال ۹۱ تا انتهای سال ۹۲: به علت اختلافات دولت و مجلس درباره نحوه اجرای فاز بعدی هدفمندی یارانه ها، اجرای این فاز در سال های ۹۱ و ۹۲ متوقف شده است. از سوی دیگر هم تشدید تحریم ها و سقوط ارزش ریال در برابر دلار، افزایش شدید تورم را به همراه دارد. همین موضوعات سبب می‌شود که قیمت نسبی بنزین در کشور کاهش یابد و مصرف بنزین (و بخصوص بنزین آزاد) روندی صعودی به خود بگیرد. شیوه توزیع یارانه های بنزین به سمت تشدید دوباره بی عدالتی و به نفع پرمصرف ها یا همان پردرآمدها در حال تغییر است.

ابتدای بهار تا انتهای پاییز سال ۹۳: بالاخره با توافق دولت و مجلس بر روی اجرای فاز دوم هدفمندی یارانه ها، اجرای آن با افزایش قیمت حامل‌های انرژی از جمله بنزین آغاز می شود. با وجود افزایش نسبی قیمت بنزین، کارشناسان به تاثیرگذار بودن این شیوه تغییر قیمتی بر روی کنترل مصرف این حامل انرژی امیدوار نیستند زیرا دولت قیمت بنزین آزاد را با درصد کمتری نسبت به قیمت بنزین سهمیه ای افزایش داده است (افزایش ۷۵ درصدی قیمت بنزین سهمیه ای و افزایش ۴۳ درصدی قیمت بنزین آزاد) و این امر مشوقی برای افزایش مصرف بنزین توسط پرمصرف ها و مجوزی برای بهره برداری آنها از یارانه بیشتر بخاطر مصرف بیشتر بود. از سوی دیگر هم قیمت جدید بنزین آزاد در مقایسه با قیمت سهمیه ای بنزین و تورم موجود در جامعه در سال‌های اخیر، برای پرمصرف‌ها، بازدارنده نبود. افزایش ۲.۵ درصدی مصرف کل بنزین در نه ماهه ابتدایی امسال نسبت به مدت مشابه سال گذشته، نشان‌دهنده تحقق پیش بینی کارشناسان است. این رشد مصرف بنزین در شرایطی رخ می دهد که بخاطر اقدامات ستاد مدیریت حمل و نقل و سوخت برای ابطال بیش از ۶ میلیون کارت سوخت و یا کاهش سهمیه آنها، میزان بنزین سهمیه ای در این دوره زمانی روزانه ۷.۳ میلیون لیتر کاهش یافته است ولی جای آن‌را بنزین آزاد گرفته است. مصرف بنزین آزاد با روندی بسیار صعودی در حال افزایش است و دوباره مصرف بیشتر، یارانه بیشتری دارد.

اوایل زمستان ۹۳: کمیسیون انرژی مجلس پیشنهاداتی در زمینه اصلاح شیوه قیمت گذاری و توزیع بنزین و برخی دیگر از حامل های انرژی با هدف قطع یارانه پرمصرف ها به تصویب رسانده و به کمیسیون تلفیق مجلس ارسال کرده است. مصوبه پیشنهادی کمیسیون انرژی مجلس برای بنزین دو بخش مهم و کلیدی دارد: الف- صرفاً قیمت بنزین آزاد تغییر کند و قیمت بنزین سهمیه ای ثابت بماند، ب- سهمیه بنزین به جای وسایل نقلیه به هر خانوار اختصاص یابد. برخی از نمایندگان مجلس اعتقاد دارند که شیوه توزیع یارانه های بنزین بعد از اجرای هدفمندی یارانه ها همچنان ناعادلانه است و می توان آن‌را اصلاح کرد تا توزیع عادلانه یارانه بنزین بین دهک های مختلف درآمدی محقق شود.