الف - رويارويي پوتين و اردوغان در سوريه به كجا مي انجامد

رويارويي پوتين و اردوغان در سوريه به كجا مي انجامد

جنگنده هوایی سوخو-٢٤ روسیه روز گذشته توسط ارتش ترکیه و در نزدیکی مرز آن کشور با سوریه ساقط شد. با سرنگونی اين جنگنده تنش به روابط مسکو و آنکارا بازگشت.

حمله دیروز موجب شد سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه سفر خود به ترکیه را لغو کند . پوتین هم سقوط هواپیمای روسی در داخل خاک سوریه و در چهار کیلومتری مرز آن کشور با همسایه شمالی را نتیجه پرتاب موشک از سوی دو جنگنده اف١٦ ارتش ترکیه دانست و نسبت به پیامدهای جبران‌ناپذیر این حمله نظامی هشدار داد.

رئیس‌جمهوری روسیه حادثه روز گذشته را خارج از چارچوب عادی جنگ با تروریسم توصیف کرد و عنوان كرد کشورش با وجود تمامی تلاش‌های قهرمانانه خود در مقابله با تروریسم، از پشت خنجر خورده است؛ آن‌هم نه به دست تروریست‌هایی که هدف بمباران هرروزه آنان در خاک سوریه قرار دارند، بلکه به دست دولتی که به گفته پوتین، شریک جرم و همدست تروریست‌های داعش و دیگر گروه‌های وابسته است.

ترکیه و روسیه از زمانی که مسکو حملات هوایی خود علیه مواضع داعش در سوریه را شروع کرده، دچار اختلاف‌های بسیار بوده‌اند. دو کشور چند هفته قبل نیز در رویدادی مشابه دچار تنش شدند. در آن واقعه ترکیه جنگنده‌های روسیه را متهم به نقض حریم هوایی خود کرد. مسکو نیز عذرخواهی خود را اعلام و تأکید کرد نقض حریم هوایی ترکیه سهوی بوده‌است. در سال ۲۰۱۳ نیز اف‌-۱۶‌های ترکیه یک جنگنده میگ-۲۳ سوریه را ساقط کرده بودند.

اما یک مسئول آمریکایی به رویترز گفت آمریکا معتقد است جنگنده روسیه که ترکیه روز سه شنبه آن را سرنگون کرد پس از نقض کوتاه مدت حریم هوایی ترکیه در داخل حریم هوایی سوریه مورد اصابت قرارگرفته است. این مسئول آمریکایی که خواست نامش فاش نشود افزود این ارزیابی بر اساس بررسی رد حرارتی این هواپیما به دست آمده است.

به طور كلي از ۳۰ سپتامبر که روس‌ها رسما وارد نبرد علیه داعش در سوریه شدند فریاد اعتراض مقامات ترکیه‌ای بلند شد. آنها احتمال می‌دادند که حضور روسیه کفه ترازوی معادلات را به نفع اسد و متحدان او سنگین کنند و در عمل امکان تجهیز گروه‌های مسلح تروريستي از سوی ترکیه و اعراب وجود نداشته باشد. به خصوص اين كه بعد از سفر پوتين به تهران انتظار هماهنگي بيشتر بين نيروهاي جبهه مقاومت و روسيه پيش بيني مي شد.
برخي بر اين عقيده هستند كه ترکیه برای جلوگیری از بحران احتمالی و براساس حسن‌نیت و مساعی جمیله می‌توانست به جای سرنگون کردن جنگنده روس به آن هشدار داده و دست به تعقیب و گریز هوایی بزند.

چنانچه هرميداس باوند نيز در شرق عنوان عنوان كرده قاعدتا نيروهاي ترك به دو طريق مي‌توانستند به هواپيماي روسي اطلاع دهند، نخست اينكه به هواپيما هشدار مي‌دادند تا از حريم هوايي خارج شود و تركيه نيز عنوان كرده كه چنين كاري را انجام داده است و در گام دوم اينكه هواپيماهاي جنگي تركيه بلند مي‌شدند و اين هواپيما را مجبور به خروج از حريم هوايي تركيه مي‌كردند. اما حالت سومي وجود دارد كه غير معمول به نظر مي‌رسد، كشور متبوع با ضد هوايي، هواپيماي مورد نظر را سرنگون مي‌كند. از طرفي ديگر تركيه حتي مي‌توانست، جنگنده‌هاي خود را به پرواز درآورد و هواپيماي مورد نظر را مجبوركند در خاك تركيه فرود بيايد. اما رويه متداول اين است كه به هواپيما هشدار مي‌دهند كه اگر اين هواپيما خاك آن كشور را ترك نكرد، با هواپيماي جنگي اين اقدام را انجام مي‌دهند. اما اكنون آنگونه كه گفته مي‌شود تركيه به هواپيما هشدار داده و پس از بي‌اعتنايي خلبان از هشدار با ضد هوايي جنگنده روسي را مورد هدف قرار داده است.

موضوع مهم در اين بين نوع واكنش پوتين به اين موضوع و چشم انداز جنگ سوريه است كه موجب ارائه تحليل ها و گمانه هاي مختلف شده است. به خصوص اين كه بعد از گذشت چهار سال انتظار مي رفت در سایه خون قربانیان حملات خونین هفته‌های گذشته، از لبنان و صحرای سینا گرفته تا پاریس و مالی، شاهد تشکیل جبهه‌ای متحد علیه گروه داعش و دیگر گروه هاي تروريستي باشيم.

برخي بر اين عقيده هستند ترکیه در پی وارد کردن ناتو به عرصه رویارویی با روسیه است؛ چرا كه تنها تغییر معادلات میدانی در سوریه نیست که امید و آرزوهای رئیس جمهور ترکیه را تحت فشار قرار می دهد بلکه اوضاع کنونی سوریه رویاروی اردوغان را برای توسعه نفوذ این کشور در منطقه از بین می برد.

به همين دليل احتمالاً بوده كه نشریه انگلیسی گاردین با اشاره به سرنگون شدن جنگنده روسیه نوشت: خطر واقعی در آغاز درگیری میان طرف های دخالت کننده در بحران سوریه وجود دارد. این نشریه افزود: این احتمال وجود دارد که درگیری هایی میان ناتو و روسیه آغاز شود.

اما به نظر مي رسد در حال حاضر هم‌پیمانان تركيه در ناتو می‌خواهند بیشتر بر کاستن تنش‌ها متمرکز شوند، چراکه یخ روابط بین غرب و روسیه اندکی آب شده است.

از سويي ديگر بدون پاسخ‌گویی متناسب، شان بین‌المللی روسیه به‌عنوان یک قدرت بزرگ به‌شدت زیر سوال خواهد رفت. چرا كه بدون هیچ تردیدی، اقداماتی که ترکیه در روز سه‌شنبه انجام داد - و احتمالا بدون هماهنگی با اعضای ناتو هم انجام نداده است - بیش از هرچیز پرستیژ روسیه و بالاخص شخص ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور این کشور را هدف قرار داده است.

در كل به نظر مي رسد اکنون روس‌ها به عنوان یک قدرت بین‌المللی، در موقعیت یک انتخاب سخت قرار گرفته‌اند: یک راه این است که در برابر اقدام آنکارا سکوت کرده و آن را در مجامع سیاسی و عرصه‌های غیرمستقیم پاسخ بگویند. در این صورت اولا ابهت خود در میادین نبرد را به بازی گرفته‌اند و ثانیا هیچ تضمینی وجود نخواهد داشت که اتفاقاتی از این دست بار دیگر برای آنها رخ ندهد.

راه دیگر آن است که پاسخی درخور برای ترکیه در نظر بگیرند. در این صورت اگرچه پرستیژ خود را احیا می‌کنند اما ممکن است بحران بین روسیه و غرب وارد مراحل جدیدی شده و هزینه‌های بیشتری متوجه روسیه شود.