الف - ابزارهای بنیادین فرهنگی برای توسعه

شهر ورشو ( با لهجهی لهستانی وَرشاوا ) پایتخت کشور لهستان و دهمین شهر بزرگ اتحادیه اروپا از لحاظ جمعیت در طی رویدادهای جنگ جهانی دوم بشدت آسیب دید و حدود 95 درصد شهر با خاک یکسان شد. بعد از جنگ و گذار از دوران استیلای کمونیستی در دهه های 1990 و 2000 میلادی با ارائه برنامه های جامع و منسجم توسعه همه جانبه از طرف مسئولان و مدیران بازسازی شده و به سرعت پیشرفت کرده است و در حال حاضر جزء پیشرفته ترین، زبیاترین و سرزنده ترین شهرهای جهان در کنار دیگر شهرهای اروپاست.

اما سوال اینجاست که آیا صرفاً ارائه برنامه و طرح و CDS و اجرای کم و بیش آن باعث چنین توسعه ای آن هم در عرض تقریباً سه دهه شده است. اگر چنین است پس کلانشهرهای کشورهای در حال توسعه مانند تهران و مشهد و .... که خیلی پیشتر دارای طرح و برنامه بوده و چندان هم به صورت مستقیم متاثر از مخاطرات انسانی مانند جنگ نبودهاند، باید توسعه یافته تر و سرزندهتر باشند. اما در عمل چنین نیست.

ورشو صرفاً نمونه ای از صدها شهری است که زمانی از لحاظ توسعه و حیات شهری به مراتب از ضعیفتر از شهرهای مانند تهران بوده اند. در آسیا از این دست می توان به شهرهای ژاپن و کره جنوبی و حتی ترکیه نیز اشاره کرد.

پس با این حساب نیرو محرکه ی توسعه و بهبود کیفیت زندگی آن شهرها چیست که ما از آن محرومیم.

از آنچه بیان شد روشن مى ‏شود كه سوای وجود برنامه ها و فاکتورهای ظاهری، مجموعه ای از عوامل بنیادین دیگری وجود دارند که نیرو محرکه ی توسعه شهرهای توسعه یافته به شمار می آیند. عواملی که جوامعی مانند ما علیرغم داشتن بسیاری از زیرساخت ها و مبانی در بکارگیری آنها کوتاهی می کنند و همین مسئله باعث عقب افتادگی شده است. عمده این عوامل شامل:

عزم و اراده جدى بر تغيير و تلاش و فعاليت در جهت شناخت سنت ‏هاى و قوانين حاكم بر جهان و استفاده از علوم مدرن و امكاناتى است كه خداوند در اختيار بشر نهاده است.

انجام تغییرات اساسی در زمینه مبانی تفکر و اندیشه اجتماعی(رنسانس فكرى) و مبارزه با خرافات و عقايد موهوم رايج در بين مردم.

نهادینه کردن احترام به قوانین اجتماعی و حقوق مدنی تمامی افراد جامعه و پاسداری کردن از آن قوانین.

برپایی ساختار نظارتی دقیق و عاری فساد و رانت خواری و قانون گریزی جهت صیانت از قانون.

حفاظت جدی و مستمر از محیط زیست و پایش مداوم تمامی فعالیت های صنعتی و ... جهت هرگونه آسیب رسانی به محیط و انجام برنامه های مدون جهت بازیابی محیط زیست جانوری و گیاهی.

وجود فضای باز مدنی و رسانه ای و فعالیت سازماندهی شده رسانه های جمعی در راستای گسترش آگاهی و
آزادی.

آموزش منظم، مدون و مستمر مسائل و حقوق اجتماعی، شهرنشینی، و پاسداشت محیط زیست به کودکان و دانش آموزان در تمامی سطوح مدارس در قالب واحدهای تربیتی و پرورشی.

وجود برنامه های همه جانبه و مستمر جهت ایجاد حس خودباوری، تقویت روحیه وحدتگرائی ملی، نفی شدید فردگرائی و مبارزه ریشه ای با رواج دروغ، کج رفتاری و عوامفریبی.

مواردی که ذکر شد مجموعه عواملی اجتماعی و فرهنگی هستند که هر جامعه ای بخواهد راه پیشرفت و توسعه و رفاه فرهنگی و اقتصادی را بیابد ابتدا باید قبل از انجام هر برنامه توسعه ای سنگ بنای آن ها را در بین مردم و از همان کودکی بگذارد و در سطح جامعه نهادینه کند تا در نهایت نهاد اجتماع بتواند از نیروهای متعهد، قانونمدار، با اخلاق و ماهر برخوردار شود.

فقط و صرفاً در این صورت است که شهرها و کشورها توسعه یافته و پیشرفت کرده اند و لاغیر.

*کارشناس ارشد برنامه ریزی محیطی