اجتهاد و نوآوری فکری از دیدگاه آیه الله خامنهایترجمه: مهدی آذرپور و عباسعلی نقره
ناشر:
سروش، چاپ اول، ۱۳۹۲
۴۰۰ صفحه، ۱۸۰۰۰ تومان
این کتاب را در تهران
فروشگاه اینترنتی شهر کتاب و در شهرستانها
پاتوق کتاب فردا تا یک هفته پس از معرفی، با
۱۰% تخفیف ویژه عرضه میکنند، در صورت تمایل در تهران
اینجا و در شهرستانها
اینجا کلیک کنید.
****
بسط هر ایده یا تفکری در جامعه نیاز به تجربه و بازخوانی روشمند آن تجربه دارد. منظور از تجربه در اینجا در هر دو حوزه تئوریک (معرفت و تفکّر) و عمل است. در بازخوانی روشمند است که با طرح مباحث و نقد و بررسی آنها همراه با تجارب تاریخی بهدستآمده میتوانیم هم نقایص و آسیبهای کار را با توجه به اهداف و چشماندازها دید و هم خلأهای موجود را با نگرش تطبیقی آن ایده و ایدههای دیگر کشف کرد.
ایده تمدّن اسلامی، با وجود یکبار تحقق در قرون گذشته، در صدساله اخیر از طرف اندیشمندان و صاحبنظران اسلامیِ طیفهای مختلف مذهبی طرح شد و همین طرح بحثها موجب جنبشهای مختلفی در کشورهای اسلامی گردید. کشورهایی که عمدتاً در غرب آسیا قرار دارند. چرایی، چگونگی و سیر این بحثها و روند جنبشهای به وجود آمده، خود پژوهش و بررسی دراز دامن و جامعی را طلب میکند که شکوفایی این نهال نورس را تحقق خواهد بخشید، امّا در بین جنبشهای برآمده از بستر این اراده جمعی/نخبگانی، تنها انقلاب اسلامی در ایران موفقیت اولیه را کسب کرد و توانست هرچند نسبی (در مباحث اجتماعی، سیاسی و انسانی به خاطر ماهیت آنها نمیتوان ریاضیوار نگاه کرد و تحلیل نمود و نتیجه گرفت) شعارهای بیانشده را در مقام عمل پیاده کند.
رهبران این انقلاب از همان ابتدا بهخوبی میدانستند این انقلاب قدمهای آغازین طرحی است که برانداختهاند و همچون طفلی نوپا این حرکتِ آغازین، هم زمین خوردنها دارد و هم رشد و تکامل و بالندگی. بنابراین نه در یک فضای خیالی و ساختار توهمآلود، بلکه در رویکردی تعاملی با جهان و پیرامون خود، سعی در ادامه قدمهای برآمده بر زمین واقعیتهای حوادث پیشرو کردند و در این مسیرِ بسیار پیچیده و پرآشوب، همراه با پستی و بلندیهای پیچ در پیچ، همچون سلف صالح خود از دو بالِ اجتهاد و نواندیشی فکری و سکینه الهی بهره بردند. این دو مقوله که در بعضی از منابع معرفتی به ذکر و فکر تعبیر شده است، تعامل و تناسبی تام با هم دارند و از شئون انسان بهحساب میآیند. در واقع برآیند این دو مقوله چون خون، مستمر در این سی و شش سال در رگهای جامعه تزریق شده و این حرکت را بدین جا رسانده است.
برحسب قاعده و تجربه به دست آمده در سالهای اخیر (حوادث مختلف جهان اسلام) لازم بود تا این ایدهها و تجربیات بازخوانی و مرور شود، نه فقط در ایران که انقلاب اسلامی با ایده رسیدن به تمدن اسلامی در آن واقع شده، بلکه در جهان اسلام که به نوعی جهان عرب محسوب میشد نیز طرح شود. این قصد و اراده هرچند نیازی برآمده از واقعیت بود و از خاستگاه آن این تشنگی حس میشد، امّا موانعی چند در پیش بود. موانعی چون حجاب معاصرت و عدم نظریهپردازی روشمند با زبان روز علوم جهان کنونی و عالَم جدید از مهمترین موانع بودند. کنار گذاشتن این موانع نه از سر ندیدن آنها یا ندانستن آنها یا درستی و غلطی آنها، بلکه به جهت مصلحتی زمانمند، میتوانست فرصت طرح ایدهها و مباحث لازم جهت تداوم این حرکت را فراهم آورد. مصلحتی که تنها در دایره و قلمرو علوم و مباحث اعتباری فهم و درک میشود. خود این تصمیم، نیازمند اجتهاد و تلاشی فکری بود.
مؤسسه المعارف الحکمیه در لبنان تصمیم گرفت برای اولین بار در جهان عرب بستری را فراهم آورد تا این مباحث در حدّ طرح بحث و بیان مسئله و موضوع و نه بیشتر، تحقق امکانی یابد و به وجود عینی تبدیل شود، بنابراین همایشی را با عنوان «التجدید و الاجتهاد الفکری عند الامام الخامنئی» در روزهای ۱۶ و ۱۷ خرداد ۱۳۹۰ (برابر با روزهای ۶ و ۷ حزیران/ژوئن ۲۰۱۱ میلادی) ترتیب داد و با حضور اندیشمندان مختلف جهان اسلام این فرصت تاریخی را فراهم آورد.
محصول این همایش دو روزه که در قالب سخنرانیهای مختصر ارائه شده بود بهصورت کتاب منتشر شد. فارغ از سخنرانی شیخ شفیق جرّادی، مدیر مؤسسه مذکور، که به نوعی دبیر این همایش بودند و سخنرانی سید حسن نصرالله، دبیر کل حزبالله لبنان، بهعنوان افتتاحیه این همایش، بقیه سخنرانیها در پنج محور تنظیم و ارائه شدند. تمدن و ارزشها با ۳ ارائه، ولایتفقیه با ۳ ارائه، توسعه و ارزشهای پیشرفت اجتماعی در اندیشه امام خامنهای با ۴ ارائه، سیاست در اندیشه امام خامنهای با ۵ ارائه، امام خامنهای و نگاه ایشان به قوانین جهانی و روابط بینالملل با ۴ ارائه، محورهای پنجگانه سخنرانیهای این همایش و کتاب برآمده از آنند.
در سخنرانی سید حسن نصرالله نظرات و تحلیلهای آیه الله خامنهای با صاحبنظران و شخصیتهای سیاسی و بینالمللی در حوادث منطقه و جهان در طول رهبری ایشان مقایسهای تحلیلی و اشارهوار شده و از دل این مقایسه نقاط افتراق اساسی و مبنایی این اختلاف بیان شده است. سید حسن نصرالله استواری نظرات آیه الله خامنهای را بر این چهار محور میداند:
۱ – مبانی اصیل فکری و علمی.
۲ – شناخت نیازمندیهای روزگار معاصر و مشکلات موجود.
۳ – شناخت امکانات مادی و انسانی در دسترس امت اسلامی.
۴ – شناخت راهحلهای مناسب و هماهنگ با پایهها و زیربناهای اسلامی.
از ۱۹ سخنرانی و مطلب ارائهشده ده مورد از شخصیتهای ایرانی و نه مورد برای غیر ایرانیهاست که در هر دو دسته مسؤولین و شخصیتهای سیاسی، فرهنگی و علمی دیده میشوند. بهجز یک مورد، محور بقیه سخنرانیها محور قرار دادن بیانات آیه الله خامنهای در آن موضوع یا سرفصل است. بعضی از سخنرانیها بیانات مقام معظم انقلاب را بهخوبی تنظیم کرده و توضیحات خوبی به آن افزوده و تحلیل و بررسی مناسبی ارائه دادهاند مثل: آیه الله خامنهای و سیاست خارجی اصولی؛ ولی بعضی دیگر تنها چینشی سلسلهوار و جزیرهای از بیانات در آن موضوع است مثل: آشنایی با دیدگاههای آیه الله خامنهای در عرصه علم و فرهنگ و تعلیم و تربیت. هرچند دبیر همایش تصریح میکند که این همایش فقط جهت طرح بحث موضوعات است، امّا همین طرح بحث نیز اگر توسط نخبگان صورت میگرفت اثری بهمراتب به اهداف برگزارکنندگان نزدیکتر داشت.
از بین همه، «ارزشهای غربی؛ قصه نوکری که اربابش را از بین برد» عنوان سخنرانی استاد الستیر کروک است که در چارچوبی علمی تنظیم شده و با بقیه متفاوت است. استاد، با نگاهی میانرشتهای مبتنی بر علوم شناختی – فرهنگی/تمدنی به تبیین ارزشهای غربی و اسلامی میپردازد. از دیگر مباحث جالب و قابل تأمّل در این سخنرانیها بحث تطبیقی بین شیعه و اهل سنّت در مورد ولایتفقیه در سخنرانی «ولایتفقیه، اندیشه اسلامی یا موقعیتی دینی، در پرتو اجتهاد و نواندیشی امام خامنهای»، از شیخ تاجالدین الهلالی است. همچنین «اقلیتهای مذهبی در جامعه اسلامی» که اسقف سیبوه سرکیسیان، اسقف اعظم و خلیفه ارامنه تهران-ایران، ارائه نموده و در آن علاوه بر مروری کوتاه نسبت به سرگذشت ارمنیان ایران، درباره روابط مسالمتآمیز بین الادیانی توضیحاتی بیان کرده، به نحو چشمگیری جذاب است.
انتشارات سروش نیز در ترجمه و آمادهسازی این کتاب برای خواننده فارسیزبان زحمات خوبی را متحمّل شده است مانند:
- تهیه چکیده و کلیدواژه برای هر سخنرانی (بهجز چند مورد) و نزدیک کردن قالب سخنرانی به مقاله.
- اطلاعات کتابشناختی منابعی که مورد ارجاع سخنرانان قرار گرفته است.
- منبعیابی و اعرابگذاری آیات و روایات.
- مصدریابی بیانات و ارجاعاتی از مقام معظم رهبری که مورد استفاده سخنرانان قرار گرفته است.
- تهیه نمایه اعلام و موضوعات.
در آینده با برگزاری چنین همایشهایی شاهد بالندگی مضاعف ایده تحقق تمدن اسلامی خواهیم بود؛ انشاءالله.