کد مطلب: 320520
پیشنهاد کتاب/ «انکار قرآن» عبدالله نصری؛ دفتر نشر فرهنگ اسلامی
قرآن کلام خداست یا پیامبر؟
بخش فرهنگی الف، ۶ دی ۱۳۹۴
تاریخ انتشار : يکشنبه ۶ دی ۱۳۹۴ ساعت ۲۳:۴۳
انکار قرآن
نویسنده: عبدالله نصری
ناشر : دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ اول ۱۳۹۴
۵۶۹ صفحه، ۲۸۰۰۰ تومان
****
وحی به پیامبران یکی از مهمترین مفاهیم در همه ادیان شمرده می شود و اهمیت آن در اسلام از آن جهت کلیدی تر از دیگر ادیان به شمار می آید که متن وحیانی به دور از هرگونه تحریف محسوب می شود. به عبارت روشنتر قرآن کریم به عنوان منبعی که متون وحیانی در اسلام در آن گرد آوری شده است فاقد هر گونه تحریف و تغییری در طول زمان بوده است و مسلمانان این تحریف ناپذیری را اعجاز قرآن به عنوان کلام خدا برمی شمرند.
اما بحثی که در اواسط دهه هفتاد به عنوان تجربه نبوی از سوی دکتر سروش مطرح شد و حواشی گوناگونی نیز به دنبال داشت؛ نه در واقع چنان که برخی عوام تصور کردند تاکید به تحریف قرآن که در واقع معطوف بر نقش پیامبر در شکل گیری قرآن به عنوان متن وحیانی بود که برای تبیین آن بحث طوطی و زنبور را مطرح ساخت و فی الواقع در پی پرداختن به این مسئله بود که آیا حالات شخصی پیامبر در این میان برکیفیت وحی دارای تاثیر بوده یانه ؛ به عبارت دیگرخداوند از طریق وحی محتوا را به پیامبر القا کرده و او با توجه به شرایط ، آنچه منظور خداوند بوده را بیان می کرده یا اینکه متن وحیانی کلمه به کلمه به پیامبر نازل شده و او عینا آن را بازگو می کرده است.
توجه به وحی و کم و کیف آن در گذشته نیز مورد توجه متفکران اسلامی قرار گرفته است، اما اغلب آنها در محدوده تفکر اسلامی به نظریه پردازی و تبیین دیدگاه خود در این باب پرداخته اند. اما آنچه باعث شده دیدگاههای متاخردر باب وحی مسئله ساز شود مشاهده ردپای نظریات متفکران غربی بر دیدگاه های پاره ای روشنفکران مسلمان نظیر اقبال لاهوری یا حامد ابوزید و دکتر سروش بوده است.
به هر حال کتاب حاضر که به قلم عبدالله نصری(استادیار دانشگاه علامه طباطبایی) یکی از اساتید فلسفه دانشگاه نوشته شده است و ایشان کوشیده پاسخی در خور به چنین نظریاتی ارائه کند.
البته باید اشاره کرد که آنچه سروش در اواخر دهه هفتاد مطرح کردو به بحثی میان ایشان و آیت الله سبحانی انجامید بعدها رفته رفته شکل دیگری به خودگرفت به خصوص زمانی که سروش جلای وطن کرد او رفته رفته شکل تازه این نظریه را به صورت رویاهای پیامبر مطرح کرد چنانکه گویی وحی در واقع رویا های پیامبر بوده که به صورت آیات قرآن بیان و مکتوب شده است.
از همین رو عبدالله نصری بیش از همه در تلاش برای پاسخ گویی به نظریات و شبهات دکتر سروش این کتاب را تالیف کرده است اما این مهم مانع از تدارک دیدن ساختاری حساب شده برای این پژوهش که در بر گیرنده دیگر جنبه های این بحث و همچنین تبار شناسی تاریخی آن و عنایت به نظریات کسانی که بر دکتر سروش تاثیر گذاشته اند، بوده است .
نصری برای نقد و تحلیل دیدگاه های روشنفکران دینی امروز درباره وحی و قرآن، به درستی ابتدا به تبار شناسی چنین نظریاتی از سده های دور تا به این روز گار پرداخته که نمود انرا به صورت مطالعات گسترده ای که بر عقاید و آراِی به جا مانده از متفکران قدیمی در کتاب منعکس شده میتوان دید. نصری سیر تحول وحی را از فارابی و ابن سینا نقل کرده و به ملاصدرا و اقبال لاهوری می رسد. و سرانجام به سراغ حامد ابوزید و سروش می آید به خصوص اینکه سروش علاوه بر تاثیری که از متفکران و فلاسفه غربی گرفته از اقبال لاهوری و حامد ابوزید نیز متاثر بوده است.
مهمترین حسن بررسی این سیر تاریخی در آن است که نشان می دهد نظریات متفاوت و حتی نوآورانه‌ای که از دل تفکر و فلسفه اسلامی درباره وحی و قرآن برآمده اند تا چه میزان با آنچه از تفکر غربی مایه گرفته متفاوت است و در واقع همین تاثیر پذیری ها بوده که تجربه وحی را تا حد رویا نزد سروش فروکاسته است!
عبدالله نصری ، کتاب انکار قرآن (تحلیل و نقد دیدگاه روشنفکران دینی درباره وحی و قرآن) را با یک پیشگفتار در ۵ بخش (۲۳ مدخل) تألیف کرده است. در بخش اول با عنوان «سروش و روایت مدرن از وحی» نویسنده ابتدا به دیدگاه سروش در زمینه وحی و تفاوت های بنیادین آن با دیدگاه متفکران اسلامی می پردازد. نصری معتقد است در طول تاریخ تفکر اسلامی، وحی به عنوان دریافت پیام از خدا مطرح بوده است؛ یعنی پیامبر وسیله‌ای بوده، جهت دریافت آموزه‌ها و دستور‌های الهی برای ابلاغ به مردم . در این ارتباط، پیامبر جنبه انفعالی محض داشته و پیام الهی را با همان مضمون و کلامی که از خداوند دریافت می‌داشته، به دیگران ابلاغ می‌کرده است.در واقع، پیامبر نه در مضمون وحی و نه در نحوه بیان آن، هیچ گونه نقشی نداشته است.
برخلاف این دیدگاه، سروش معتقد است که پیامبر فقط دریافت‌کننده وحی نبوده، بلکه نقش تولید کنندگی در وحی داشته است. از نظر وی، پیامبر تولید کننده قرآن بوده است . نصری در این بخش با بررسی دیدگاه های سروش به بازنمایی ناسازگاری و تناقض دیدگاه او می پردازد. در بخش دوم مولف وحی را در اندیشه متفکران و متکلمان اسلامی مورد توجه قرار می دهد. نصری به همین منظور به سراغ اندیشه فارابی، ابن‌سینا، ابن‌عربی، مولوی، ابن‌خلدون و ملاصدرا رفته و به بررسی کلام الهی و وحی از منظر ایشان پرداخته است.
اودر خصوص مدل صدرایی وحی می‌نویسد ملاصدرا مدل سومی از وحی ارائه می‌دهد. برخلاف نظر سروش که تصور می‌کند فقط دو مدل از وحی وجود دارد، حکمای اسلامی به ویژه ملاصدرا نشان دادند که میتوان مدل سومی ارائه داد که اشکالات دو مدل دیگر نداشته باشد.
در بخش سوم، «روشنفکران و تحلیل وحی» از دید سید احمد هندی، اقبال، ابوزید و شبستری بررسی می‌شود. نویسنده در خصوص تحلیل وحی از دید ابوزید می‌نویسد«ابوزید، واژه وحی را که در فرهنگ اعراب کاربرد داشته و به معنای ارتباط با عالم غیب و دریافت پیام به صورت رمز بوده است... ابوزید وحی را فاقد سرشت زبانی می‌داند و معتقد است پیامبر معنا را از جبرئیل دریافت کرده و به آن صورت زبانی می‌بخشد».
فصل چهارم با عنوان «تصویر وحی در قرآن» دربرگیرنده ارجاعات نویسنده کتاب به آیات قرآن کریم است برای دریافتن حقیقت وحی نصری با استفاده از پاره ای از آیات قرآن می کوشد تصویری که از وحی در قرآن ارائه شده در برابر خواننده قرار دهد.
پایان بخش کتاب با عنوان «از تجربه و قرائت نبوی تا خواب‌نامه بودن وحی» به کم و کیف آرای ابواقاسم فنایی پرداخته است. فنایی در نوشته های خود کوشیده به بازپروری مفاهیم ارائه شده از دکتر سروش بپردازد به گونه ای که فاقد ایرادات وارد شده بر نظریات ایشان باشد اما ابوالقاسم فنایی نه تنها نتوانسته نظریات را به شکل ترمیم شده ارائه کند بلکه مشکلاتی تازه نیز بر آنها افزوده است . در این بخش به نقد و بررسی نظریات محمد مجتهد شبستری نیز پرداخته شده است. شبستری با وجود پاره ای تفاوت های جزئی در باب وحی کم و بیش با دکتر سروش هم نظر بوده و در نوشته های خود قرآن را کلام پیامبر ارزیابی کرده است.
سرانجام سخن اینکه کتاب انکار قرآن نوشته عبدالله نصری، پژوهشی ست ارزشمند درباب یکی از چالش برانگیز ترین نظریات مطرح شده از سوی برخی روشنفکران دینی در سالهای اخیر . حسن کار نویسنده در این است که میدان بحث را میدان جنگ ندانسته و با زبانی علمی و عاری از کنایه و توهین به نقد مخالفان فکری خود بپردازد و همین باعث شده کلامش علاوه بر عالمانه بودن، دلنشین هم باشد.
نویسنده: عبدالله نصری
ناشر : دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ اول ۱۳۹۴
۵۶۹ صفحه، ۲۸۰۰۰ تومان
****
وحی به پیامبران یکی از مهمترین مفاهیم در همه ادیان شمرده می شود و اهمیت آن در اسلام از آن جهت کلیدی تر از دیگر ادیان به شمار می آید که متن وحیانی به دور از هرگونه تحریف محسوب می شود. به عبارت روشنتر قرآن کریم به عنوان منبعی که متون وحیانی در اسلام در آن گرد آوری شده است فاقد هر گونه تحریف و تغییری در طول زمان بوده است و مسلمانان این تحریف ناپذیری را اعجاز قرآن به عنوان کلام خدا برمی شمرند.
اما بحثی که در اواسط دهه هفتاد به عنوان تجربه نبوی از سوی دکتر سروش مطرح شد و حواشی گوناگونی نیز به دنبال داشت؛ نه در واقع چنان که برخی عوام تصور کردند تاکید به تحریف قرآن که در واقع معطوف بر نقش پیامبر در شکل گیری قرآن به عنوان متن وحیانی بود که برای تبیین آن بحث طوطی و زنبور را مطرح ساخت و فی الواقع در پی پرداختن به این مسئله بود که آیا حالات شخصی پیامبر در این میان برکیفیت وحی دارای تاثیر بوده یانه ؛ به عبارت دیگرخداوند از طریق وحی محتوا را به پیامبر القا کرده و او با توجه به شرایط ، آنچه منظور خداوند بوده را بیان می کرده یا اینکه متن وحیانی کلمه به کلمه به پیامبر نازل شده و او عینا آن را بازگو می کرده است.
توجه به وحی و کم و کیف آن در گذشته نیز مورد توجه متفکران اسلامی قرار گرفته است، اما اغلب آنها در محدوده تفکر اسلامی به نظریه پردازی و تبیین دیدگاه خود در این باب پرداخته اند. اما آنچه باعث شده دیدگاههای متاخردر باب وحی مسئله ساز شود مشاهده ردپای نظریات متفکران غربی بر دیدگاه های پاره ای روشنفکران مسلمان نظیر اقبال لاهوری یا حامد ابوزید و دکتر سروش بوده است.
به هر حال کتاب حاضر که به قلم عبدالله نصری(استادیار دانشگاه علامه طباطبایی) یکی از اساتید فلسفه دانشگاه نوشته شده است و ایشان کوشیده پاسخی در خور به چنین نظریاتی ارائه کند.
البته باید اشاره کرد که آنچه سروش در اواخر دهه هفتاد مطرح کردو به بحثی میان ایشان و آیت الله سبحانی انجامید بعدها رفته رفته شکل دیگری به خودگرفت به خصوص زمانی که سروش جلای وطن کرد او رفته رفته شکل تازه این نظریه را به صورت رویاهای پیامبر مطرح کرد چنانکه گویی وحی در واقع رویا های پیامبر بوده که به صورت آیات قرآن بیان و مکتوب شده است.
از همین رو عبدالله نصری بیش از همه در تلاش برای پاسخ گویی به نظریات و شبهات دکتر سروش این کتاب را تالیف کرده است اما این مهم مانع از تدارک دیدن ساختاری حساب شده برای این پژوهش که در بر گیرنده دیگر جنبه های این بحث و همچنین تبار شناسی تاریخی آن و عنایت به نظریات کسانی که بر دکتر سروش تاثیر گذاشته اند، بوده است .
نصری برای نقد و تحلیل دیدگاه های روشنفکران دینی امروز درباره وحی و قرآن، به درستی ابتدا به تبار شناسی چنین نظریاتی از سده های دور تا به این روز گار پرداخته که نمود انرا به صورت مطالعات گسترده ای که بر عقاید و آراِی به جا مانده از متفکران قدیمی در کتاب منعکس شده میتوان دید. نصری سیر تحول وحی را از فارابی و ابن سینا نقل کرده و به ملاصدرا و اقبال لاهوری می رسد. و سرانجام به سراغ حامد ابوزید و سروش می آید به خصوص اینکه سروش علاوه بر تاثیری که از متفکران و فلاسفه غربی گرفته از اقبال لاهوری و حامد ابوزید نیز متاثر بوده است.
مهمترین حسن بررسی این سیر تاریخی در آن است که نشان می دهد نظریات متفاوت و حتی نوآورانه‌ای که از دل تفکر و فلسفه اسلامی درباره وحی و قرآن برآمده اند تا چه میزان با آنچه از تفکر غربی مایه گرفته متفاوت است و در واقع همین تاثیر پذیری ها بوده که تجربه وحی را تا حد رویا نزد سروش فروکاسته است!
عبدالله نصری ، کتاب انکار قرآن (تحلیل و نقد دیدگاه روشنفکران دینی درباره وحی و قرآن) را با یک پیشگفتار در ۵ بخش (۲۳ مدخل) تألیف کرده است. در بخش اول با عنوان «سروش و روایت مدرن از وحی» نویسنده ابتدا به دیدگاه سروش در زمینه وحی و تفاوت های بنیادین آن با دیدگاه متفکران اسلامی می پردازد. نصری معتقد است در طول تاریخ تفکر اسلامی، وحی به عنوان دریافت پیام از خدا مطرح بوده است؛ یعنی پیامبر وسیله‌ای بوده، جهت دریافت آموزه‌ها و دستور‌های الهی برای ابلاغ به مردم . در این ارتباط، پیامبر جنبه انفعالی محض داشته و پیام الهی را با همان مضمون و کلامی که از خداوند دریافت می‌داشته، به دیگران ابلاغ می‌کرده است.در واقع، پیامبر نه در مضمون وحی و نه در نحوه بیان آن، هیچ گونه نقشی نداشته است.
برخلاف این دیدگاه، سروش معتقد است که پیامبر فقط دریافت‌کننده وحی نبوده، بلکه نقش تولید کنندگی در وحی داشته است. از نظر وی، پیامبر تولید کننده قرآن بوده است . نصری در این بخش با بررسی دیدگاه های سروش به بازنمایی ناسازگاری و تناقض دیدگاه او می پردازد. در بخش دوم مولف وحی را در اندیشه متفکران و متکلمان اسلامی مورد توجه قرار می دهد. نصری به همین منظور به سراغ اندیشه فارابی، ابن‌سینا، ابن‌عربی، مولوی، ابن‌خلدون و ملاصدرا رفته و به بررسی کلام الهی و وحی از منظر ایشان پرداخته است.
اودر خصوص مدل صدرایی وحی می‌نویسد ملاصدرا مدل سومی از وحی ارائه می‌دهد. برخلاف نظر سروش که تصور می‌کند فقط دو مدل از وحی وجود دارد، حکمای اسلامی به ویژه ملاصدرا نشان دادند که میتوان مدل سومی ارائه داد که اشکالات دو مدل دیگر نداشته باشد.
در بخش سوم، «روشنفکران و تحلیل وحی» از دید سید احمد هندی، اقبال، ابوزید و شبستری بررسی می‌شود. نویسنده در خصوص تحلیل وحی از دید ابوزید می‌نویسد«ابوزید، واژه وحی را که در فرهنگ اعراب کاربرد داشته و به معنای ارتباط با عالم غیب و دریافت پیام به صورت رمز بوده است... ابوزید وحی را فاقد سرشت زبانی می‌داند و معتقد است پیامبر معنا را از جبرئیل دریافت کرده و به آن صورت زبانی می‌بخشد».
فصل چهارم با عنوان «تصویر وحی در قرآن» دربرگیرنده ارجاعات نویسنده کتاب به آیات قرآن کریم است برای دریافتن حقیقت وحی نصری با استفاده از پاره ای از آیات قرآن می کوشد تصویری که از وحی در قرآن ارائه شده در برابر خواننده قرار دهد.
پایان بخش کتاب با عنوان «از تجربه و قرائت نبوی تا خواب‌نامه بودن وحی» به کم و کیف آرای ابواقاسم فنایی پرداخته است. فنایی در نوشته های خود کوشیده به بازپروری مفاهیم ارائه شده از دکتر سروش بپردازد به گونه ای که فاقد ایرادات وارد شده بر نظریات ایشان باشد اما ابوالقاسم فنایی نه تنها نتوانسته نظریات را به شکل ترمیم شده ارائه کند بلکه مشکلاتی تازه نیز بر آنها افزوده است . در این بخش به نقد و بررسی نظریات محمد مجتهد شبستری نیز پرداخته شده است. شبستری با وجود پاره ای تفاوت های جزئی در باب وحی کم و بیش با دکتر سروش هم نظر بوده و در نوشته های خود قرآن را کلام پیامبر ارزیابی کرده است.
سرانجام سخن اینکه کتاب انکار قرآن نوشته عبدالله نصری، پژوهشی ست ارزشمند درباب یکی از چالش برانگیز ترین نظریات مطرح شده از سوی برخی روشنفکران دینی در سالهای اخیر . حسن کار نویسنده در این است که میدان بحث را میدان جنگ ندانسته و با زبانی علمی و عاری از کنایه و توهین به نقد مخالفان فکری خود بپردازد و همین باعث شده کلامش علاوه بر عالمانه بودن، دلنشین هم باشد.
نظراتی كه به تعميق و گسترش بحث كمك كنند، پس از مدت كوتاهی در معرض ملاحظه و قضاوت ديگر بينندگان قرار مي گيرد. نظرات حاوی توهين، افترا، تهمت و نيش به ديگران منتشر نمی شود.
