الف - چرا ترکیه جنگنده روسیه را هدف قرار داد

با گذشت چند روز از سرنگونی هواپیمای جنگنده روسیه توسط ترکیه، تنش بین مقامات کرملین و آنکارا افزایش یافته و دولتمردان مسکو مجموعه ای از تدابیر و سیاست ها را برای تحت فشار گذاشتن و محدود کردن ترکیه بکار گرفته یا در حال اجرایی کردن هستند. احتمال می رود بر اثر این سیاست ها بخش های مختلفی از جمله گردشگری، انرژی ، صنایع غذایی و ... ترکیه محتمل خسارت هایی شوند. گفته می شود روسیه دومین شریک تجاری بزرگ ترکیه است و همین موضوع می تواند خسارت هایی را که احتمالا بر ترکیه وارد می شود تشدید کند.

همچنین روس ها یک ناو جنگی دارای سیستم دفاع هوایی فورت به لاذقیه فرستاده اند و سیستم موشک های ضدهوایی اس ۴۰۰ را نیز برای تحت کنترل درآوردن آسمان سوریه و حمایت از جنگنده های خود در پایگاه حمیمیم مستقر کرده اند.

این در حالی است که مقامات ترکیه اگر چه در روزهای ابتدایی سرنگونی سوخو ۲۴ لحن سخت و انعطاف ناپذیری در قبال روسیه داشتند اما در یکی دو روز اخیر تا حدی از لحن تهاجمی و تقابلی خود کاسته و به نظر می رسد خواهان تلطیف فضا برای آرام کردن روس ها هستند اما پوتین اعلام کرده تنها عذرخواهی رسمی موجب خواهد شد ترکیه از عواقب و مجازات هایی که برایشان تدارک دیده در امان بماند.

اما در این بین موضوعی که بعد از تشدید تنش ها بین دو طرف کمتر مورد توجه قرار گرفت این بود که چرا مقامات ترکیه در این مقطع زمانی جنگنده روسی را مورد هدف قرار دادند. البته اگر فرض پوتین را مبنی بر این که ترکیه از هویت هواپیما اطلاع داشته مبنا قرار دهیم که به نظر می رسد احتمالا نیز درست باشد. به خصوص این که ترکیه می توانست در صورت نقض حریم هوایی، جنگنده روسی را وادار به فرود و یا خروج از خاک خود کند اما اقدام به سرنگونی امری غیرمعمول و عجیب به نظر می رسد.

مواردی که قبل از پاسخ به این سوال باید در نظر گرفت این است که ورود روسیه به جنگ سوریه موجب تغییر معادلات به نفع نظام بشار اسد شد. همچنین با ورود روس ها مشخص شد بسیار بعید است راه حلی درباره آینده سوریه که مورد موافقت روس ها نباشد به سرانجام مطلوبی دست یابد.

این دو عامل به شدت مقامات ترکیه را عصبانی و ناراحت کرده بود. به خصوص این که بدلیل خصوصیات شخصیتی اردوغان و هزینه های سیاسی که حداقل مقامات عدالت و توسعه در عرصه داخلی جامعه ترکیه بابت دخالت در جنگ سوریه پرداخته بودند پذیرش شکست در جنگ به نوعی مساوی با از دست دادن بخشی از اعتبار و حیثیت جلوه می کرد.

حال با این پیش فرض ها می توان به ارائه برخی احتمالات درباره این که چرا در این مقطع زمانی جنگنده روسیه مورد هدف قرار گرفت پرداخت:

* بعد از اتفاقات رخ داده در پاریس، اگر چه اروپا در وحشتی مرگبار گرفتار شد اما می رفت که اجماعی جهانی علیه داعش صورت گیرد به گونه ای که حتی کشوری مانند فرانسه که در چهار سال گذشته به شدت مخالف نظام بشار اسد بود این اواخر تمرکز خود را بیشتر بر از بین بردن داعش متمرکز کرده بود. به همین دلیل دولت ترکیه و احتمالاً آمریکا به دنبال راه حلی برای انحراف افکار جهانی از موضوع داعش و انتقال دوباره توجهات به سمت کنار گذاشتن بشار اسد بودند و چاره کار را در ایجاد تنشی بزرگ و خودساخته با روس ها می دیدند.

* دولت ترکیه خواهان این بود که با سقوط جنگنده روسی عملاً آتش جنگ را شعله ورتر ساز سازد و با واکنش احتمالی روس ها،ناتو نیز اجباراً به پشتیبانی از مخالفان نظام سوریه و در حمایت از ترکیه وارد جنگ شود.

* هدف قرار دادن منابع مالی یعنی تانکرهای نفتی داعش توسط جنگنده های روسی در طولانی مدت می توانست موجب کاهش قدرت مالی و مانور این گروه تروریستی و بالتبع قدرت گرفتن بشار اسد شود و مقامات ترکیه به همین دلیل در این مقطع زمانی تصمیم گرفتند از روس ها انتقام بگیرند.

* حمله های مداوم روسیه به مخالفان نظام سوریه علی الخصوص ترکمن ها موجب شد که مقامات ترکیه که ارتباط نزدیکی با این گروه دارند بی پروا وارد جنگ میدانی با روس ها شوند. این سناریویی است که مقامات آنکارا عنوان کرده اند.

* گفته می شود در اجلاس بیست، پوتین اسنادی را درباره کشورهایی که از داعش حمایت می کنند ارائه کرده است. خود پوتین در کنفرانس خبری بعد از پایان این اجلاس که برای خبرنگاران روسی برگزار کرده بود عنوان می کند تصاویر ماهواره ای مربوط به تجارت نفت توسط داعش را به همتایان خود نشان داده است. به گفته او داعش از حمایت مالی ۴۰ کشور برخوردار است که در میان این کشورها برخی از اعضاء گروه بیست هم وجود دارند( اعضای گروه بیست کشورهای صنعتی و اقتصادهای در حال ظهور هستند. برخی از این کشورها عبارتند از آمریکا، عربستان، ترکیه، انگلیس، فرانسه، مکزیک، کره جنوبی و ...). گفته می شود برخی از این اسناد و تصاویر موجب شوکه شدن سران عربستان و ترکیه شده و همین امر سبب عصبانیت و برانگیختن حس انتقام در اردوغان شده است.

* سفر ولادیمیر پوتین به ایران موجب هماهنگی بیشتر تهران- مسکو- حزب الله و بشار اسد می شد و نظام سیاسی ترکیه برای اینکه یک ستون این ائتلاف را هدف قرار دهد با هماهنگی آمریکایی ها اقدام به سرنگونی جنگنده روسی کرد تا مقامات کرملین را متوجه این امر کنند که ممکن است وادار شوند هزینه های جدی بابت جولان خود در سوریه بپردازند.

نکته ای که نباید از نظر دور داشت این است که ممکن است مجموعه ای از این عوامل و فرضیات درست و صحیح باشند اما موضوع مهمتر این است که وقتی به عقب تر برمی گردیم به یاد می آوریم که شطرنج اردوغان در عرصه سیاست داخلی موجب شد تا حزب عدالت و توسعه که در خرداد ماه سال جاری بازنده انتخابات پارلمانی ( منظور عدم کسب اکثریت مطلق آرا است)شده بود بعد از چند ماه و در آبان ماه در مرحله دوم انتخابات توانست به تنهایی مامور تشکیل کابینه شود. بنابراین بعید نیست که این بار نیز اردوغان به فکر انجام شطرنجی جدید و برگرداندن ورق به نفع مخالفان بشار اسد می بود. بدون شک گذر زمان ابعاد دیگری از این اتفاق را آشکار خواهد کرد.