الف - مگر بنگاه اقتصادی بودن عیبی دارد که دائم آن را به رخ دانشگاه آزاد می‌کشند؟

مگر بنگاه اقتصادی بودن عیبی دارد که دائم آن را به رخ دانشگاه آزاد می‌کشند؟

ایده‌ی تاسیس بانک دانشگاه آزاد اسلامی و به تبع آن انجام فعالیت‌های اقتصادی یکی از راه‌هایی است که می‌تواند حلال برخی از مشکلات مبتلابه دانشگاه آزاد اسلامی باشد. این ایده در بازه‌های زمانی مختلفی مطرح و فراموش شده و در این یادداشت بر آنیم تا با در نظر گرفتن انتقاداتی که به آن شده، وجوه مثبت آن را بررسی و بیان کنیم. لازم به ذکر است که نگارنده‌ی این سطور سال ها است که هیچ سمت رسمی و اداری در دانشگاه آزاد نداشته و اکنون نیز ندارد و دیدگاه وی اصلا منعکس کننده‌ی مسئولان رسمی دانشگاه نیست، اما به جهت ارتباط با بخش بزرگی از اعضای هیات علمی این دانشگاه، کم و بیش در جریان دیدگاه اساتید و نیز کارمندان این مجموعه قرار دارد و این نوشته نیز با توجه به دیدگاه همکاران وی در دانشگاه آزاد اسلامی نوشته شده است.

در ادامه و پس از طرح اشکالات مطرح شده در یادداشت‌های مخالفان تاسیس بانک و فعالیت اقتصادی از سوی دانشگاه آزاد اسلامی، تلاش می‌شود تا نکاتی که از دید منتقدان محترم این ایده مغفول مانده و کمابیش و به صورت ترجیع‌بندی تکراری و ملال‌آور در بسیاری از نوشته‌های انتقادی نیز علیه دانشگاه ‌آزاد اسلامی منتشر می‌شود، مطرح و پاسخ آن ایرادات نیز ارائه شود.

۱-طرح انتقاد: «دانشگاه آزاد اسلامی بنگاه اقتصادی نیست و در نتیجه نیاز به بانک ندارد.»
پاسخ: متاسفانه طرح تعارض فعالیت فرهنگی با فعالیت اقتصادی نوعی خلط بحث است که از سوی بسیاری از منتقدان دانشگاه آزاد اسلامی بیان شده است. در پاسخ به این منتقدان باید گفت که اگرچه دانشگاه آزاد اسلامی یک نهاد فرهنگی است، اما در ضمن یک بنگاه اقتصادی نیز هست که برای ادامه‌ی فعالیت آموزشی و پژوهشی خود نیاز به منابع مالی دارد. اصلا مگر بنگاه اقتصادی بودن چه عیبی دارد که برخی دائم آن را به رخ دانشگاه آزاد اسلامی می‌کشند؟ امروزه در بسیاری از کشورها آموزش عالی یک صنعت محسوب می‌شود که طی آن با پذیرش دانشجو از کشورهای دیگر، منابع مالی برای دانشگاه جذب و در ضمن از راه جذب نخبگان به پیشرفت و گسترش دانش نیز کمک می‌شود.

دانشگاه‌های هند و مالزی و اتریش و آلمان و کانادا را می‌توان نمونه‌هایی بارز از کشورهایی دانست که در آن‌ها بخشی از بار مالی توسعه‌ی دانش از طریق «صنعت» آموزش عالی انجام می‌گیرد. اما جدا از این مساله بهتر است منتقدان تاسیس بدانک دانشگاه آزاد اسلامی، نگاهی به نهادها و ادارات دولتی که نامشان پشت بانک‌های خصوصی است بیاندازند و پاسخ دهند چگونه این نهادها و ادارات که همگی از مجموعه‌ی حاکمیت یا دولت محسوب می‌شوند مجازند بانک خصوصی تاسیس کنند، اما دانشگاه آزاد اسلامی که ماهیتا یک موسسه‌ی خصوصی است نباید بانک خصوصی تاسیس کند

نیز باید پرسید که مگر آموزش و پرورش یک موسسه‌ی «فرهنگی» و در عین حال یک «وزارتخانه‌ی دولتی» نیست؟ چرا با وجود بانک‌های دولتی، این وزارت‌خانه‌ی دولتی به تاسیس صندوق ذخیره‌ی فرهنگیان و بانک سرمایه مبادرت کرده است؟ علی‌رغم دید منفی برخی منتقدان نسبت به تاسیس بانک از سوی دانشگاه آزاد اسلامی باید گفت که اتفاقا یکی از راه‌ حل‌های پیش روی دانشگاه آزاد اسلامی برای حل مشکلات اقتصادی‌اش تاسیس بانک است، تا از طریق تجمیع منابع مالی درون خود و نیز جذب منابع مالی بیرون از دانشگاه بتواند پروژه‌های اقتصادی مورد نظرش را عملی و از آن در جهت بهبود کیفیت آموزش و پژوهش استفاده کند.

۲- طرح انتقاد: «شهریه‌های دانشگاه آزاد اسلامی نسبت به موسسه‌های مشابه همچون دانشگاه‌های غیر انتفاعی و پیام نور کمرشکن است، اما عملکرد علمی و اقتصادی این دانشگاه ضعیف است.»
پاسخ: بهتر است به جای جنگ و جدل در باره‌ی این مدعا که البته بطلان آن بر کسانی که دستی بر آتش فرهنگ و آموزش عالی کشور دارند، اظهر من الشمس است، وزارت علوم آماری از فضای آموزشی و تعداد اعضای هیات علمی و امکانات علمی و آزمایشگاهی و سایر مولفه‌های موثر در ارزیابی موسسات آموزشی، در کلیت سه مجموعه‌ی دانشگاه‌ آزاد اسلامی و غیر انتفاعی و پیام نور ارائه کند تا سیه روی شود هر که در او غش باشد. اما در مورد بالا بودن شهریه‌ی دانشگاه آزاد اسلامی نسبت به دانشگاه‌های غیر انتفاعی و پیام نور، باید امکانات هر سه دانشگاه و نیز حمایت‌های وزارت علوم از دانشگاه‌های غیر انتفاعی و پیام نور و در عوض سخت‌گیری‌های آن نسبت به دانشگاه آزاد اسلامی را در نظر آورد و بعد در مورد عملکرد آن‌ها قضاوت کرد؛ به ویژه سخت‌گیری‌ از جهاتی مثل لزوم رعایت نسبت تعداد اعضای هیات علمی تمام وقت به تعداد دانشجو که دانشگاه آزاد اسلامی آن را رعایت کرده و اکنون به استانداردهای لازم دست یافته و بار مالی بسیار بزرگی را نیز به دلیل رعایت این استاندارد متحمل شده است، اما رقبای آن همواره و به اشکال گوناگون از استخدام اعضای هیات علمی تمام وقت طفره رفته‌اند.

نیز ای کاش شهریه‌‌های دانشگاه آزاد اسلامی با شهریه‌ی پردیس‌های بین‌الملل دولتی هم مقایسه گردد تا مشخص شود که نسبت دادن صفت «کمرشکن» برای شهریه‌های دانشگاه آزاد اسلامی که امسال در برخی رشته‌ها تا ۵۰ درصد نیز کاهش یافته چقدر غیر واقعی و غیر منصفانه است.

۳-طرح انتقاد: «تامین مالی دانشگاه‌های بزرگ جهان از طریق ارتباط با صنعت انجام می‌شود نه شهریه‌ی دانشجویان، اما منبع تامین مالی دانشگاه آزاد اسلامی شهریه‌ی دانشجویان است نه صنعت.»
پاسخ: این ایراد بجاست، اما مخاطب آن باید نه دانشگاه آزاد که سیاست‌گذاران کلان کشور باشند. نیز جای پرسش است که مگر دانشگاه‌های دولتی و زیر مجموعه‌هایش با قدرت لابی‌گری بسیار بالایی که برای جذب منابع مالی دارند، چقدر در ایجاد ارتباط میان صنعت و دانش توفیق داشته‌اند که از دانشگاه آزاد اسلامی این توقع رفته است؟ در کشوری که چندین سال است به دلیل اجرای سیاست‌های غلط در واردات، تولید در آن فروخفته و عطلت بر سر صنعت‌گرانش آوار شده است، توقع از یک موسسه‌ی فرهنگی خصوصی برای ایجاد ارتباط با صنعت و تامین منابع مالی مورد نیازش غیر واقعی نیست؟

اما جدا از انتقادات فوق آنچه که همیشه در دعوای میان موافقان و منتقدان دانشگاه آزاد اسلامی مغفول می‌ماند، سرنوشت بیش از شصت هزار عضو هیات علمی و نزدیک به چهل هزار کارمند این مجموعه است که چون گندم در بین دو سنگ‌ آسیاب دعواهای جناحی خرد می‌شوند و در گیر و دار اختلافات سیاسی حقوقشان پایمال می‌گردد. نگارنده از زبان خود و بسیاری از اساتید و کارمندان دانشگاه آزاد اسلامی خطاب به سیاست‌گذاران اصلی کشور در دولت و مجلس شورای اسلامی اعلام می‌دارد که:

سروران گرامی! به هوش باشید! شمایانی که برای تعطیلی یک واحد اقتصادی دویست یا سیصد نفره بر خود می‌تپید _که این تپیدن و نگرانی البته به حق است و جای آن هست_ ادامه‌ی حیات دانشگاه آزاد اسلامی که سال ها است برای نزدیک به صد هزار نیروی متخصص و نخبه‌ی کشور فرصت شغلی ایجاد کرده‌است، نیازمند مساعدت و توجه همه جانبه است. در نظر داشته باشید که برای سال‌ها بخش بزرگی از رونق صنعت ساختمان و حمل و نقل کشور مرهون فعالیت واحدهای دانشگاه آزاد بوده و هست. اما این موسسه در حال حاضر نیازمند تغییر در راهبردهای اقتصادی و علمی خود است و در این راه به حمایت هم دولت و هم مجلس و هم سایر ارکان مجموعه‌ی نظام جمهوری اسلامی نیاز دارد. نباید منکر شد که این موسسه نیز همچون بسیاری از موسسه‌های دیگر کشور در طول سال‌ها دچار عارضه‌ی سوء مدیریت نیز بوده است، اما باید در نظر داشت که دانشگاه آزاد اسلامی به خاطر سیاست‌های اشتباه و خصومت‌آمیز دولت قبل در حمایت از موسسات موازی آن، ضربات مالی مهلکی خورده که متاسفانه آن را از توش و توان پیشین انداخته و نیازمند حمایتش کرده است که تاسیس بانک اختصاصی تنها یکی از راه‌های خروج آن از مشکلات اقتصادی‌ است.

جدا از تاسیس بانک، اختصاص بودجه‌های حمایتی پژوهشی و آموزشی و یا وضع قوانین خاص برای بازنشستگی پیش از موعد اساتید و کارمندان باسابقه‌تر با هدف فراهم شدن فرصت تداوم همکاری برای بقیه‌ی اعضای مجموعه، امری حیاتی و بایسته است. صد البته و با توجه به مشکلات اقتصادی که گریبان‌گیر برخی واحدهای این دانشگاه شده و نیز در صورت تداوم بی‌توجهی مسئولان کشور به حل این مشکلات، بقیه‌ی واحدهای دانشگاه آزاد نیز به تدریج درگیر بحران مالی خواهند شد و امنیت شغلی و معیشت اساتید و کارمندان آن‌ها در خطر قرار خواهد گرفت و این اتفاقی ناخوشایند است که زیبنده‌ی جمهوری اسلامی نیست.
والسلام

دکتر محمدعلی آتش سودا
عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد فسا