الف - دنیا حق فعالیت صلح آمیز ما را به رسمیت شناخته و تحریم ها به طور کامل برداشته خواهد شد

دنیا حق فعالیت صلح آمیز ما را به رسمیت شناخته و تحریم ها به طور کامل برداشته خواهد شد

دور جدید مذاکرت هسته‌ای ایران و کشورهای ۱+۵ که از ۲۹ آبان در ژنو آغاز شده بود با توافق طرفین و امضای توافقنامه «گام اول» به پایان رسید.

این توافق بعد از یک دهه اختلاف بر سر برنامه های هسته ای صلح آمیز ایران و اصرار تهران بر لزوم به رسمیت شناخته شدن حقوق هسته ای حاصل شده است. در این دور از مذاکرات، گفت و گوهای فشرده ای بین نمایندگان کشورهای درگیر در پرونده هسته ای ایران در جریان بود و در نهایت با اعلام خبر توافق بین طرفین به پایان رسید. برای ارزیابی این توافقنامه و بررسی تحولات آینده با دکتر یوسف مولایی، استاد دانشگاه تهران، گفت و گویی انجام داده ایم که در ادامه می آید.

شما به طور کلی دستاورد توافقنامه ژنو را برای ایران چگونه ارزیابی می کنید؟
من در یک کلمه دستاورد توافقنامه را مثبت ارزیابی می کنم.

نقش دیپلماسی و مذاکرات متعدد تیم ایرانی را در رسیدن به توافق چگونه تحلیل می کنید؟
هر سندی که تنطیم می شود برآیند مذاکرات مفصل و ساعت های طولانی است که وقت گذاشته شده تا یک سندی تنظیم بشود. مسلماً در این موضوع نیز مذاکرات زیادی صورت گرفته است که ما از کم و کیف آن اطلاع و آگاهی نداریم ولی به طور اصولی می شود گفت که تنظیم چنین سندی به صورت تصادفی و یا به وسیله یک یا دو جلسه نبوده است و جلسات فراوانی برگزار شده و مذاکرات سختی داشته اند. طرفین در مرحله اول احتمالا فاصله زیادی داشته اند و قطعا هر طرفی مطالبات حداکثری را بیان کرده تا بتدریج در یک فاصله زمانی، کم کم انعطاف هایی نشان داده شد و برای هر دو طرف این انعطاف ها مثبت و منطقی بوده است و نتیجه آن سندی شده که ملاحظه می کنید.

به نظر شما اینکه داده و ستانده این موافقتنامه را در دو کفه ترازو گذاشته می شود و سپس به سنجش موفقیت یا عدم موفقیت تیم هسته ای می پردازند تا چه حد می تواند درست باشد؟
این نوع بررسی و ارزیابی به نفع منافع ملی نمی باشد. اصلاً وارد این فاز که شما بخواهید این توافقنامه را ارزیابی ترازویی و وزنی کنید که چه چیزی به ما داده شده و در مقابل چه چیزی ستانده شده درست نیست و جای این بحث در حال حاضر نمی باشد.

ما به طور کلی باید بگوییم که یک مسیر مثبتی باز شده و این مسیر باید در انتهای راه خودش ارزیابی بشود که این اقدام به عنوان یک گام مثبت از یک روند کلی که نتیجه اش ان شاالله مثبت باشد ارزیابی بکنیم و از تفسیر این توافقنامه بر مبنای ارزیابی که برد و باخت صرف و برد و باخت مسابقات ورزشی است دوری کنیم. فقط باید گفت که این پایه ای که گذاشته شده یک پایه لازمی بوده است و ان شاالله در آینده ساختمان و بنای موفقی بر مبنای این پایه گذاشته خواهد شد.

با توجه به اینکه این توافق به عنوان گام اولیه مطرح است شما توافقنامه نهایی را چگونه ارزیابی می کنید؟
در پایان این راه آن چیزی که من می توانم تصورکنم و بر این اساس دارم اظهار خوش بینی می کنم این است که این مسیر به اینجا ختم خواهد شد که ایران حق فعالیت صلح آمیز هسته ای را دارد و دنیا هم این حق را به رسمیت می شناسد و در این زمینه با ایران همکاری خواهد کرد. مکانیسم شفاف سازی و اعتماد سازی از نظر نظارت، رصد کردن و مانیتورینگ فعالیت های هسته ای ایران هم در این چند ماه تدوین می شود و از طرف دیگر هم وقتی مکانیسم شفاف سازی، اعتماد سازی و نظارت مورد قبول واقع شد دیگر محلی برای نزاع وجود ندارد بنابراین تحریم ها هم در پایان راه برداشته خواهد شد. یعنی در واقع این پایه و فونداسیونی که بنیان گذاشته شده است ظرفیت یک همچنین پیش بینی و ساختمانی را که تصور می کنم دارد، حال اینکه در عمل چه اتفاقاتی بیفتد وارد آن بحث نمی شویم چون نمی توانیم بگوییم در آینده چه اتفاقاتی خواهد افتاد ولی می توان گفت که مثلا شما یک مبنا و فوندانسیونی گذاشتید که می خواهید روی آن ده یا بیست طبقه بنا کنید و این توافقنامه هم از نظر پایه و استحکام خوب است و می شود بر مبنای آن یک ساختمان قوی بنا نهاد حالا اگر یک زمانی مشکلاتی پیش آمد یا اصلا تصمیم عوض شد و نخواستند ساختمان بسازیم یا مصالح کم آوردیم، آن بحث آینده است.

برخی بر این عقیده اند که مهمترین و سخت ترین گام همین مرحله و گام اول بوده است. در مقابل عده ای دیگر بر این نظر هستند که در گام بعد مذاکره کنندگان جمهوری اسلامی ایران با چالش های جدی تری مواجه خواهند شد. نظرشما در این باره چیست؟
هر مرحله از مذاکره سختی ها و دشواری ها و چالش های خاص خودش را دارد اما این اتفاقی که افتاده به عنوان توافقنامه یا بهتر است بگوئیم یک برنامه عمل مشترک که درست تر است، در این مرحله مثبت است اما اینکه در مراحل بعدی ما مشکلاتی خواهیم داشت قطعا این گونه است و مذاکره ساده ای نیست اما به نظر من گام اول از همه سخت تر بود و در حال حاضر گام اول برداشته شده است و در مقام مقایسه گام های بعدی با هر پیچیدگی که داشته باشند نسبت به گام اول ساده تر طی خواهند شد.

این توافقنامه در مجموع چه تاثیری می تواند بر تغییر مناسبات و معادلات منطقه داشته باشد؟
مسلماً این فضایی که ایجاد شده و فعلا نشانه های حداقلی از آن ظاهر شده است تاثیراتی خواهد داشت ولی هنوز این نشانه ها این قدر پررنگ نشده که شما بتوانید اظهار خوش بینی زیادی نسبت به تمام مسائل منطقه داشته باشید ولی این توافقنامه در صورتی که به نتیجه نهایی منجر بشود می تواند تاثیر مثبتی بر حل و فصل مسائل منطقه ای داشته باشد و یا حداقل می توان گفت که تاثیر منفی نخواهد داشت.

سوالی دیگری که مطرح می شود این است که قطعنامه های سازمان ملل بر مبنای منع غنی سازی وضع شده و حالا که حق غنی سازی ایران پذیرفته شده می توان گفت که پایه های تحریم سست شده است. نظر شما در این باره چیست؟
این موضوع خیلی پیچیده است و من واقعا نمی توانم جواب مشخصی در این باره بدهم. فقظ می توان گفت که به لحاظ حقوقی اعتبار قطعنامه های شورای امنیت بر تعهدات دیگر دولت ها اولویت دارد یعنی در واقع در صورت تعارض بین قطعنامه ها و تعهدات کشورها این قطعنامه ها است که در حقوق بین الملل اولویت دارد. اما اینکه شکافی در تحریم ها ایجاد خواهد شد چندان مبنای علمی برایش وجود ندارد اما اگر همین روند این گونه پیش برود مطمئناً یک جایی مشکلات شکلی حل و فصل خواهد شد. اینکه این تفاهم نامه مطمئنا به لحاظ شکلی در تعارض با قطعنامه قرار نگیرد. در این زمینه هم کاری ندارد اعضای دائم شورای امنیت می توانند قطعنامه ای را تصویب بکنند و همه قطعنامه های پیشین را بلا اثر اعلام کنند.