کد مطلب: 388552
روایتی از نحوه مواجهه رهبر انقلاب با موسیقی/نوازندگی در نمازخانه ریاست‌جمهوری
بخش فرهنگی الف، 14 شهریور ۹۵
تاریخ انتشار : يکشنبه ۱۴ شهريور ۱۳۹۵ ساعت ۱۵:۴۵
«موسیقی یکی از حقایق عالم است.» اگر کسی برای نخستین بار این جمله را شنیده باشد، بسیار بعید است که بتواند حدس بزند این جمله از آن آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر انقلاب اسلامی است. اما در دنیایی که بسیاری از متدینین، موسیقی را امری ۱۰۰ درصد حرام می‌پندارند، آیت‌الله خامنه‌ای آن را جزو یکی از «حقایق عالم» بر می‌شمرند. گرچه بلافاصله بعد از این جمله، بر آن قیدی هم اضافه می‌کنند: «الا این موسیقی‌ای که جزو حقایق عالم است، آن چیزی نیست که انسان را از حقایق عالم غافل می‌کند و در پندارها و خیالات و توهمات و احیاناً در شهوات غرق می‌کند.»
واقعیت آن است که بحث و جدل‌ها درباره ماهیت موسیقی، شاید عمری به درازای فقه شیعه داشته باشد. در طول همه این قرن‌ها، فقها و علمای شیعی بر سر حرمت یا حلیت آن بحث‌های فقهی زیادی انجام داده‌اند. با این حال، وقوع انقلاب اسلامی و روی کار آمدن حکومتی مبتنی بر دین در دنیای مدرن که لوازم خاص خودش را می‌طلبید و یقیناً یکی از آن لوازم موسیقی بود، بر اهمیت این موضوع افزود. شاید به همین علت بود که دیدگاه امام خمینی(رحمه‌الله علیه) به‌عنوان یکی از فقهای عالم به زمانه و معمار این انقلاب دینی، با بسیاری از فقها و علمای دیگر در زمینه موسیقی تفاوت داشت.
امام خمینی(رحمه‌الله علیه) به درستی دریافته بودند که می‌توان از موسیقی به‌عنوان ابزاری در جهت ارسال پیام انقلاب در این جهان جدید استفاده کرد.
استاد احمدعلی راغب، موسیقی‌دان و آهنگساز بسیاری از موسیقی‌های انقلاب از جمله موسیقی‌های «شهید مطهر»، «آمریکا آمریکا مرگ به نیرنگ تو»، «این پیروزی» و... در نامه‌ای که چندی پیش به بهانه غائله کنسرت مشهد خطاب به وزیر ارشاد نوشت، چنین روایت می‌کند: «بیش از سی و پنج سال از روزی که حضرت امام خمینی(رحمه‌الله علیه) بنیانگذار جمهوری اسلامی، سرود «شهید مطهری» را در حضور اینجانب که سازنده آن سرود بودم و دیگر همکارانم، راهِ درستِ کار موسیقی در نظام جمهوری اسلامی دانستند می‌گذرد. تأیید و تأکید آن روز امام، تنها اعلام رضایت از یک محصول منحصربه فرد موسیقایی نبود. آنچه ما را در آن روز تاریخی، بیش از هرچیز خوشنود می‌ساخت، نظر مثبت حضرت امام در این‌باره بود که می‌توان قاعده موسیقی در نظام جمهوری اسلامی را پی گرفت و پایه گذاشت و رویه‌های آن را تثبیت کرد. در واقع، ما چنین می‌پنداشتیم که تأیید آن روز امام، صرفاً تأیید هنر چند هنرمند - آن روزها جوان- نیست، بلکه امام(رحمه‌الله علیه) تلاش‌های ما برای استقرار موسیقی مطلوب در دل اضطرار برآمده از انقلاب را تأیید و تقویت کرده بودند.»
نحوه مواجهه رهبر انقلاب با موسیقی
بعد از امام، رهبر انقلاب نیز همین دیدگاه را دنبال کردند. حتی شنیده شده که رهبر انقلاب در دوره‌ای، بخشی از جلسات درس خارج از فقه خود را به بحث پیرامون مبانی فقهی موسیقی اختصاص داده بودند. با این حال به نظر می‌رسد، کنکاش پیرامون جایگاه موسیقی در جامعه و اهمیت آن، قبل از آغاز رهبری هم برای ایشان مطرح بوده است. چندی پیش، حجت الاسلام محمد جواد حجتی کرمانی که در زمان ریاست‌جمهوری رهبر انقلاب، مشاور فرهنگی ایشان محسوب می‌شد، به بیان خاطره‌ای از رهبر انقلاب درباره موسیقی پرداخت: «یک مرتبه اهالی موسیقی وزارت ارشاد را به نمازخانه ریاست‌جمهوری دعوت کردند.
من را هم دعوت کردند و دستور داده بودند که فقط ساز باشد و آواز نباشد که ایشان سازها را نقد کند و ببیند اینها بلد هستند ساز بنوازند یا خیر. تنبور، تنبک، ویولن و... آنجا بود. حدود ۲۰ نفری از وزارت ارشاد آمده بودند که در حضور رییس‌جمهور تمرین کنند تا آقا عیب‌هایشان را بگوید که کجایش غلط است و کجایش درست است. من سرم نمی‌شد الان هم سرم نمی‌شود.
من وقتی وارد شدم همان ذهنیتی را داشتم که ما طلبه‌ها داشتیم و همه چیز را حرام می‌دانستیم. از تنبک و ویولن بدمان می‌آمد و فعل حرام می‌دانستیم. وقتی دیدم آقا نشسته و این افراد هم دورش هستند، هیچ یادم نمی‌رود که گفتم چشمم روشن آقا. نشستیم و اینها شروع به نوازندگی کردند و یک ساعتی آهنگ‌های مختلفی را نواختند و سپس ایشان اظهارنظر کرد.»
آقای حسین علیزاده، آهنگساز و نوازنده متعهد کشورمان نیز درباره نگاه رهبر انقلاب به موسیقی چنین می‌گوید: «رهبر انقلاب راهنمای این جامعه و راهنمای دنیای اسلام هستند، ایران در منطقه الگو است و درست نیست که چنین نگاهی به موسیقی در ایران وجود داشته باشد. من مطمئنم که نگاه رهبر انقلاب به موسیقی نگاه والایی است، چون ایشان اطلاعات موسیقیایی خوبی دارند.»
سنتی یا غیرسنتی بودن موسیقی، لهوی بودن آن را تعیین نمی‌کند
این موضوع البته به معنای تأیید ۱۰۰درصدی موسیقی از سوی رهبر انقلاب نیست بلکه موسیقی دارای شرایط و شاخص‌هایی است که به‌وسیله آن می‌توان مرز بین حرام یا حلال بودن آن را تشخیص داد. ایشان خود در این‌باره چنین فرموده‌اند: «در موسیقی، دو مصداق روشن وجود دارد؛ یک مصداق حرام قطعی، یک مصداق حلال قطعی؛ بین این ۲ محدوده هم موارد مشتبه است. حرام قطعی، آن موسیقی‌ای است که انسان را از خود بی‌خود می‌کند؛ از حقایق بی‌خود می‌کند؛ از خدا بی‌خود می‌کند و به شهوات سوق می‌دهد.
موسیقی لهوی - که درباره آن از ما سؤال می‌کنند و ما هم جواب می‌دهیم که موسیقی لهوی حرام است - این کار را با انسان می‌کند... این می‌تواند موسیقی سنتی باشد، می‌تواند موسیقی غربی باشد، می‌تواند موسیقی محلی - یا به قول شماها موسیقی مقامی - باشد؛ فرقی نمی‌کند؛ هر موسیقی‌ای که این‌طوری باشد، مصداق بارز حرام است. آن موسیقی‌ای که این خصوصیات را ندارد، حلال است؛ مثلاً خواننده خوب و خوش‌صدایی، شعر خوش‌مضمونی را می‌خواند و نوازنده‌ای هم می‌نوازد و آن مضمون شعر، شنونده را به سمت حقایق اسلامی و الهی و عرفانی و حقایق زندگی - ولو خارج از مسائل عرفانی و الهی باشد - نزدیک می‌کند؛ این قطعاً اشکال ندارد و حرام نیست» (1370/12/5)
واقعیت آن است که بحث و جدل‌ها درباره ماهیت موسیقی، شاید عمری به درازای فقه شیعه داشته باشد. در طول همه این قرن‌ها، فقها و علمای شیعی بر سر حرمت یا حلیت آن بحث‌های فقهی زیادی انجام داده‌اند. با این حال، وقوع انقلاب اسلامی و روی کار آمدن حکومتی مبتنی بر دین در دنیای مدرن که لوازم خاص خودش را می‌طلبید و یقیناً یکی از آن لوازم موسیقی بود، بر اهمیت این موضوع افزود. شاید به همین علت بود که دیدگاه امام خمینی(رحمه‌الله علیه) به‌عنوان یکی از فقهای عالم به زمانه و معمار این انقلاب دینی، با بسیاری از فقها و علمای دیگر در زمینه موسیقی تفاوت داشت.
امام خمینی(رحمه‌الله علیه) به درستی دریافته بودند که می‌توان از موسیقی به‌عنوان ابزاری در جهت ارسال پیام انقلاب در این جهان جدید استفاده کرد.
استاد احمدعلی راغب، موسیقی‌دان و آهنگساز بسیاری از موسیقی‌های انقلاب از جمله موسیقی‌های «شهید مطهر»، «آمریکا آمریکا مرگ به نیرنگ تو»، «این پیروزی» و... در نامه‌ای که چندی پیش به بهانه غائله کنسرت مشهد خطاب به وزیر ارشاد نوشت، چنین روایت می‌کند: «بیش از سی و پنج سال از روزی که حضرت امام خمینی(رحمه‌الله علیه) بنیانگذار جمهوری اسلامی، سرود «شهید مطهری» را در حضور اینجانب که سازنده آن سرود بودم و دیگر همکارانم، راهِ درستِ کار موسیقی در نظام جمهوری اسلامی دانستند می‌گذرد. تأیید و تأکید آن روز امام، تنها اعلام رضایت از یک محصول منحصربه فرد موسیقایی نبود. آنچه ما را در آن روز تاریخی، بیش از هرچیز خوشنود می‌ساخت، نظر مثبت حضرت امام در این‌باره بود که می‌توان قاعده موسیقی در نظام جمهوری اسلامی را پی گرفت و پایه گذاشت و رویه‌های آن را تثبیت کرد. در واقع، ما چنین می‌پنداشتیم که تأیید آن روز امام، صرفاً تأیید هنر چند هنرمند - آن روزها جوان- نیست، بلکه امام(رحمه‌الله علیه) تلاش‌های ما برای استقرار موسیقی مطلوب در دل اضطرار برآمده از انقلاب را تأیید و تقویت کرده بودند.»
نحوه مواجهه رهبر انقلاب با موسیقی
بعد از امام، رهبر انقلاب نیز همین دیدگاه را دنبال کردند. حتی شنیده شده که رهبر انقلاب در دوره‌ای، بخشی از جلسات درس خارج از فقه خود را به بحث پیرامون مبانی فقهی موسیقی اختصاص داده بودند. با این حال به نظر می‌رسد، کنکاش پیرامون جایگاه موسیقی در جامعه و اهمیت آن، قبل از آغاز رهبری هم برای ایشان مطرح بوده است. چندی پیش، حجت الاسلام محمد جواد حجتی کرمانی که در زمان ریاست‌جمهوری رهبر انقلاب، مشاور فرهنگی ایشان محسوب می‌شد، به بیان خاطره‌ای از رهبر انقلاب درباره موسیقی پرداخت: «یک مرتبه اهالی موسیقی وزارت ارشاد را به نمازخانه ریاست‌جمهوری دعوت کردند.
من را هم دعوت کردند و دستور داده بودند که فقط ساز باشد و آواز نباشد که ایشان سازها را نقد کند و ببیند اینها بلد هستند ساز بنوازند یا خیر. تنبور، تنبک، ویولن و... آنجا بود. حدود ۲۰ نفری از وزارت ارشاد آمده بودند که در حضور رییس‌جمهور تمرین کنند تا آقا عیب‌هایشان را بگوید که کجایش غلط است و کجایش درست است. من سرم نمی‌شد الان هم سرم نمی‌شود.
من وقتی وارد شدم همان ذهنیتی را داشتم که ما طلبه‌ها داشتیم و همه چیز را حرام می‌دانستیم. از تنبک و ویولن بدمان می‌آمد و فعل حرام می‌دانستیم. وقتی دیدم آقا نشسته و این افراد هم دورش هستند، هیچ یادم نمی‌رود که گفتم چشمم روشن آقا. نشستیم و اینها شروع به نوازندگی کردند و یک ساعتی آهنگ‌های مختلفی را نواختند و سپس ایشان اظهارنظر کرد.»
آقای حسین علیزاده، آهنگساز و نوازنده متعهد کشورمان نیز درباره نگاه رهبر انقلاب به موسیقی چنین می‌گوید: «رهبر انقلاب راهنمای این جامعه و راهنمای دنیای اسلام هستند، ایران در منطقه الگو است و درست نیست که چنین نگاهی به موسیقی در ایران وجود داشته باشد. من مطمئنم که نگاه رهبر انقلاب به موسیقی نگاه والایی است، چون ایشان اطلاعات موسیقیایی خوبی دارند.»
سنتی یا غیرسنتی بودن موسیقی، لهوی بودن آن را تعیین نمی‌کند
این موضوع البته به معنای تأیید ۱۰۰درصدی موسیقی از سوی رهبر انقلاب نیست بلکه موسیقی دارای شرایط و شاخص‌هایی است که به‌وسیله آن می‌توان مرز بین حرام یا حلال بودن آن را تشخیص داد. ایشان خود در این‌باره چنین فرموده‌اند: «در موسیقی، دو مصداق روشن وجود دارد؛ یک مصداق حرام قطعی، یک مصداق حلال قطعی؛ بین این ۲ محدوده هم موارد مشتبه است. حرام قطعی، آن موسیقی‌ای است که انسان را از خود بی‌خود می‌کند؛ از حقایق بی‌خود می‌کند؛ از خدا بی‌خود می‌کند و به شهوات سوق می‌دهد.
موسیقی لهوی - که درباره آن از ما سؤال می‌کنند و ما هم جواب می‌دهیم که موسیقی لهوی حرام است - این کار را با انسان می‌کند... این می‌تواند موسیقی سنتی باشد، می‌تواند موسیقی غربی باشد، می‌تواند موسیقی محلی - یا به قول شماها موسیقی مقامی - باشد؛ فرقی نمی‌کند؛ هر موسیقی‌ای که این‌طوری باشد، مصداق بارز حرام است. آن موسیقی‌ای که این خصوصیات را ندارد، حلال است؛ مثلاً خواننده خوب و خوش‌صدایی، شعر خوش‌مضمونی را می‌خواند و نوازنده‌ای هم می‌نوازد و آن مضمون شعر، شنونده را به سمت حقایق اسلامی و الهی و عرفانی و حقایق زندگی - ولو خارج از مسائل عرفانی و الهی باشد - نزدیک می‌کند؛ این قطعاً اشکال ندارد و حرام نیست» (1370/12/5)
کلمات کلیدی : رهبر انقلاب + موسیقی
نظراتی كه به تعميق و گسترش بحث كمك كنند، پس از مدت كوتاهی در معرض ملاحظه و قضاوت ديگر بينندگان قرار مي گيرد. نظرات حاوی توهين، افترا، تهمت و نيش به ديگران منتشر نمی شود.
